Рахиль Ипатьевналӧн да ыджыд мамӧлӧн казьтылӧмъясысь

 Буретш талун тырӧ 100 во Рахиль Ипатьевналӧн чужӧмсянь. Менам ыджыд мамлӧн чужӧмсяньыс талун жӧ тырӧ 101 во. Гижышта мыйсюрӧ институтын велӧдчан кадся казьтылӧмъяссьыныс. Велӧдчӧмаӧсь найӧ МИТХТ-ын (рочӧн кӧ, Московский институт тонкой химической технологии).

"А тіянлы, Саваченко, колӧ яндысьны!"

Пукалӧны Рахиль Ипатьевна менам ыджыд мамкӧд "военка" пара вылын. Да кыдзкӧ пондасны ӧта-мӧдыскӧд больгыны, нӧшта Р. И. мыйкӧ кыӧ, сунис тупыль ӧтырышъя джодж вылӧ усьӧ. Бӧръяпомыс велӧдысьыс скӧрмас да тшӧктас нывъясыслы петны, деканатӧ мунны да висьтавны, военрук пӧ вӧтліс. Содтіс: "Но, Вераӧс (менсьым ыджыд мамӧс) позьӧ на прӧститны том арлыд вӧснаыс. А тіянлы, Саваченко, колӧ яндысьны!" 

Вера баб тай ӧти воӧн ыджыдджык тётя Лиляысь. Сӧмын ичӧтик тушаа вӧлі.

"И ми, кык йӧй, петім да мунім деканатӧ. Некод сэн эз вӧв, нӧшта и корсьны пондім институтса натшальство!" — помаліс висьталӧмсӧ Рахиль Ипатьевна.

"Тіянлы антус отсалӧ али мый?"

Теплофизика кафедраын вӧлі куим велӧдысь: Краснопевцев, Зелёный да Черномордик. Дерт, студентъяс лӧсьӧдӧмаӧсь кафедраыслы нимсӧ — "уна рӧма". Краснопевцев дзик абу радейтӧма нывъясӧс: пыр зільӧ налы "кык" пуктыны экзаменысь. (Деканатын та йылысь тӧдӧмаӧсь. Студентка кӧ локтас да норасяс — ог пӧ нин тӧд, мый нӧшта сылы оз тырмы — лэдзасны сдайтны мӧд преподлы.) Но ӧти нывкаӧс "вермыны" абу артмӧма: кӧть мый юалас — студенткаыс бура да стӧча вочавидзас. Бӧръяпомыс Краснопевцев мудзас дай юалас: "Тіянлы антус отсалӧ али мый?" Нылыс вӧсни гӧлӧсӧн шуас: "Абу! Ачым ставсӧ тӧда!" Ковмис сылы "вит" пуктыны...

"И кытчӧ нӧ тіянӧс босьтасны? Гашкӧ, сӧмын министерствоӧ..."

Вӧліны институтын енбиа студенткаяс, вӧліны и зэв омӧльяс. Ӧти нывка школаын быттьӧкӧ медалисткаӧн вӧлі, экзаменъястӧг институтӧ пырӧма... да дзик нинӧм оз куж. Ӧтчыд сдайтӧ экзамен, ньӧти юалӧм вылӧ вочавидзны оз вермы. Велӧдысьыс шуӧ: "Час дзик нин кокньыд юалӧм лоас". Студенткаыс и сы вылӧ оз вочавидз. Профессор ышловзяс: "И кытчӧ нӧ тіянӧс босьтасны? Гашкӧ, сӧмын министерствоӧ... сэні уна йӧй". Да пуктас "куим".
Тайӧ вӧлі 30-ӧд вояс пом либӧ 40-ӧд вояс заводитӧм. Профессорӧс абу пуксьӧдӧмаӧсь, некод абу норасьӧма да.

"Коллоид химиялы кыдзи наукалы ана-а-афема!"

Коллоид химия велӧдысь лекцияяссӧ зэв нин гажтӧммӧдана лыддьӧма, нӧшта и сёрниыс вӧлі пыскыль. Студентъяс абу радейтӧмаӧсь тайӧ предметсӧ. Ӧтчыд велӧдысьяс велӧдчысьяскӧд кутшӧмкӧ сиктӧ ветлӧмаӧсь (ог нин помнит, кутшӧм могӧн), да рытъяснас зонъяс коллоид химия профессор оланін дорас сьывлӧмаӧсь вичкоса ногӧн: "Коллоид химиялы кыдзи наукалы ана-а-афема!" Сиктса пӧчиньяс повзьӧмпырысь пернапас чӧвталӧмаӧсь...

Рахиль Ипатьевна коллоид химия кузя лекцияяс нин война кадӧ кывзӧма, эвакуацияын. Тшыг нисьӧ пӧт, нӧшта и велӧдысь омӧля висьталӧ... Гажтӧм. "Но уна во мысти меным коллоид химия ковмис. Уджъёртъясӧй некыдз эз вермыны пызьысь едждӧг (белок) перйыны. Сӧмын кизьӧр гудрас артмӧ. И понді ме мӧвпавны: тайӧ ӧд коллоид гудрас. А миянӧс велӧдісны: неджӧг (рочӧн кӧ, осадок) сыысь позьӧ артмӧдны шомва либӧ щёлочь содтӧмӧн. Ме тшӧкті кисьтны сук солянӧй шомва — дай петкӧді едждӧгсӧ. Уджъёртъясӧй сӧмын шензисны..."