КОМИ КЫВ МЕНАМ ОЛӦМЫН – 5

Шок да шог

Йирым тӧлысь 28-ӧд лунын аддзи зэв лёк выльтор. Сыктывкарса минобразсянь локтіс юӧр, тӧвшӧр тӧлыссянь пӧ коми кыв оз ло быть велӧданторйӧн. Сыысь кындзи лыдди контактысь, кык вежон сайын пӧ муніс сёрни финн-йӧгра лаборатория коланлун йылысь да минобраз горзӧма, коми кыв пӧ некодлы оз ков...

Менам медводдза реакция – шок.

Приказсӧ коми кыв велӧдӧм йылысь йӧзӧдӧмаӧсь гусьӧн, минобразлӧн “традицияяс” серти. Со тадзи жӧ РАН-сӧ реформируйтӧмаӧсь некымын во сайын.

Лои дзик сьӧкыд сьӧлӧм вылын. Медводдза кадӧ весиг эг тӧд, кыдзи отсавны да, чайті ачымӧс дзик ковтӧм мортӧн. Гӧгӧрвои: эмӧсь коми йӧз, кодъясӧс ме войдӧр пыдди пукті да кодъяслы ӧні ог эскы. Тайӧ бара жӧ менӧ дойдіс. Корсюрӧ кажитчис, быттьӧ кавшаси джуджыд кыр вылӧ, а сэсся менӧ тойыштісны да ӧні ме йирӧ уся, а став менам олӧмӧй коми кыв велӧдӧмсянь ӧдйӧ мунӧ син водзын.

Босьтчи редактируйтны Нёбдінса Витторлысь коймӧд томсӧ, но кык вежон чӧж верми лыддьыны сӧмын дас кымын листбок: восьта файл да видзӧда ӧти чутӧ...

***

Ставныдлы колӧ зэв бура гӧгӧрвоны: ӧнія кадӧ, кор Коми муын пӧшти став йӧз гӧльӧсь, кор быдлаын ошкӧны “успешнӧй” озыръясӧс, кор чинушаяс нартитӧны-увтыртӧны велӧдысьясӧс да туялысьясӧс, кор газет-журнал сӧрӧны, колӧ пӧ велӧдны сӧмын тайӧ предметъяс, кодъясӧн кутанныд вӧдитчыны “реальнӧй олӧмын”, кор уджтӧмалӧм вӧсна йӧз ёна полӧны удж вылӧ инасьтӧмысь, кор культуратӧ донъялӧны йӧй да ковтӧм рейтингъяс серти, – “велӧдан мездлун” вермас бырӧдны коми кывтӧ. Тима Веньӧс, Нёбдінса Витторӧс, Илля Васьӧс, Альберт Ванеевӧс да мукӧд гижысьясӧс некод нин сэк оз вермы лыддьыны, вошас коми гижӧдлӧн мичлуныс! Коми мортлы оз ков лоны веськодьӧн: лоас кӧ татшӧмӧн, сійӧ вошас коми культура, а роч, англичан либӧ мукӧд культура оз босьт, ӧд некӧн оз пыдди пуктыны веськодь йӧзӧс.

Водзсасьӧм

Йирым помын пыри коми кыв велӧдысьяскӧд сёрнитӧмӧ. Мӧвпалім, мый керны, велӧдысьяс висьталісны классъяс йывсьыныс. Ӧтиклы велӧдчысьясыс гижӧмаӧсь нин, ми пӧ радейтам коми кыв, шуам ыджыд аттьӧ витӧд класслы выль велӧдчан небӧг лӧсьӧдысьяслы. (Сэсся пеж виж пресса сӧрис, велӧдысьяс пӧ дзебсьӧны челядь сайӧ. А ме тӧда тайӧ велӧдысьсӧ, сійӧ зэв енбиа да веськыд морт.) Мӧд казьтылӧ: ме куті велӧдны школаын некымын во сайын, сэки челядь вӧліны коми кывлы паныд, весиг переменаяс дырйи увтыртісны менӧ, но ме эг сетчы... а сэсся тайӧ жӧ челядьыс вермисны коми кыв конкурсъясын! Коймӧд гижӧ, локтісны пӧ бать-мам ме дінӧ, сёрнитыштісны да гӧгӧрвоисны: коми кыв велӧдны интереснӧ да абу сьӧкыд. Висьтавлісны и омӧль велӧдысьяс йылысь, кодъяс тшӧктӧны сьӧкыд текстъяс комиӧдны, а асьныс оз вермыны: медым пӧ челядь асьныс миянлы комиӧдасны. Дерт, быдлаын эмӧсь бурджык да омӧльджык велӧдысьяс, быд регионын, школаясын да университетъясын. Но мыйла колӧ вӧдитчыны “рыночнӧй” ногъясӧн, пыртны коми кыв велӧдӧмсӧ ас окота серти? Практика петкӧдлӧ: тайӧ сӧмын ёнджыка ставсӧ жугӧдас. Велӧдысьясӧс ӧмӧй татӧг оз нартитны? Оз ӧмӧй позь висьтавны, кутшӧм сикаса гортса удж бурджык сетны, мый оз ков вӧчны, кыдзи вӧдитчыны электроннӧй кывкудъясӧн, коми онлайн небӧгаинӧн, кыдзи велӧдысьяслы кыпӧдны ассьыныс квалификация, кытысь аддзыны выль коми кывъя ресурсъяс, енбиа коми велӧдысьяслысь сайтъяснысӧ? Ӧні та йылысь позьӧ гижны электроннӧй файлӧ да ыстыны школаясӧ ӧтуввез пыр, некутшӧм сьӧм печать вылӧ оз ков. Колӧ сӧмын ставсӧ бура лӧсьӧдны, медым тайӧ быд школаӧдз, быд велӧдысьӧдз воис.

Медводдза лунъясӧ нуӧдӧмаӧсь флэшмоб, кӧні челядь сьылісны коми сьыланкывъяс да лыддисны коми кывбуръяс. Ӧти нывка зэв мичаа висьталіс Геннадий Юшковлысь “Тешкодь сикт” кывбурсӧ – прамӧй актриса! Ме тшӧтш участвуйті, кӧть видео менам бергӧдӧмаӧн артмис, “ачпасӧн” вӧчи да. Лыдди Альберт Ванеевлысь “Сійӧ ӧзтіс поэзия би” кывбурсӧ. Сійӧ сиӧма Федерико Гарсиа Лоркалы, испанскӧй поэтлы, кодӧс фашистъяс виӧмаӧсь 1936-ӧд воын гражданскӧй тыш дырйи:

       “...Став Испаниялысь бур пиӧс,

Медся авъяӧс-сюсьӧс, сійӧс

Пеж фашизм гусьӧн лыйис-виис,

Медым му вылын мичлун эз ов.

Ӧд фашизмлӧн оз чужны поэтъяс,

И оз вермыны лоны поэтъяс —

Гырдӧсь киӧн оз овны поэтъяс

       И оз вузавны сӧстӧм бур ним...”

Гожӧмнас на сьӧлӧм вылӧ воис тайӧ кывбурыс...

Недыр мысти заводитіс коми кыв вӧсна кырымпас чукӧртӧм. Та бӧрын лёк неолибералъяс босьтчисны сӧрны, коми кыв быть велӧдӧм вӧсна пӧ сулалӧны дыш коми велӧдысьяс, кодъяс оз кӧсйыны кыпӧдны ассьыныс квалификация, коми кывлы пӧ нинӧм оз грӧзит, эмӧсь пӧ интереснӧй проектъяс: шуам, “Сёрни-басни” котыр, коми электроннӧй ресурсъяс... Ылӧдлӧны йӧзсӧ тайӧ пеж рыночникъясыс. Ӧти-кӧ, кырымпасъяс чукӧртны заводитісны финн-йӧгра лабораторияса уджалысьяс, кодъяс тайӧ электроннӧй ресурсъяссӧ и лӧсьӧдӧны, а ме, “Сёрни-басни” котырлӧн редактор, ачым коми кыв быть велӧдӧм вӧсна да кырымпасӧс пукті. Мӧд-кӧ, уна сикаса проектъяс, дерт, колӧны, но велӧдан системасӧ жугӧдны оз позь. Коймӧд-кӧ, ме тайӧ кадӧ казялі нин: коми кыв вӧсна косясьӧмын водзмӧстчысьджык велӧдысьяс медся енбиаӧсь, буретш налӧн челядь вермӧны конкурсъясын.

Босьтчим лӧсьӧдны гижӧдъяс “Коми вселенная” котырӧ: кыдзи нуӧдӧмаӧсь реформасӧ да мыйла сійӧ лёктор; мыйла рочьяслы коланаджык ӧтувтчыны комияскӧд да мукӧд войтыръяскӧд, медым водзсасьны гӧльлункӧд да уджтӧмалӧмкӧд; кыдзи велӧдӧны коми кыв.

Вежон чӧж кымын гижавлі “Сёрни-басни” котырӧ финн-йӧгра лабораториялӧн ресурсъяс йылысь: коми раскладка, коми онлайн небӧгаин, коми кывкудъяс, коми тӧданін да мукӧдтор йылысь. Гижи мӧскуаса лингвистъяслы коми кыв да лаборатория йывсьыс. Найӧ, вӧлӧмкӧ, тӧдӧны коми кыв корпус йылысь, вӧдитчӧны сійӧн, ёна ошкисны лабораторияса уджалысьясӧс.

Вӧльгым тӧлысь 9-ӧд лунӧ Изьваын нуӧдӧмаӧсь митинг коми кыв вӧсна. Ме тайӧ жӧ кадӧ локті Мӧскуаса Коми Представительство дінӧ да сулалі сэні ӧтка пикетын.

Лун мысти Сыктывкарса коми войтырлӧн конференция корӧма киритны министерстволысь приказ.

Кад кежлӧ мир

Регыд республикаса юралысьяс дугӧдісны минобразлысь приказсӧ. Гожӧмӧдз коми кыв лоас быть велӧданторйӧн.

Лои неуна кокньыдджык. Бӧръяпомыс верми редактируйтны Нёбдінса Витторлысь прозасӧ, небӧгсӧ лыддьыны удиті выль воӧдз. Ӧні лыддя мӧд пӧв. Вӧчи выль слайдъяс “математика комиӧн” группаӧ. Колӧ эськӧ “Велӧдӧм паськӧдан блог” водзӧ нуӧдны, а ме со босьтчи “Пасйӧдъяс” блогйӧ висьтавны коми кыв йылысь...

“Колӧ шуны веськыда...”

Коми енкӧлаті шӧйтігмоз ме аддзи ыджыд шуд да ыджыд шог. Ӧтарсянь, нимкодяси коми литератураӧн, тӧдмалі вына коми йӧз йылысь, кодъяс сьӧкыд олӧм вылӧ видзӧдтӧг кыпӧдӧмаӧсь коми культура да лёкторсӧ бырӧдӧмаӧсь. Мӧдарсянь, тӧдмалі, кыдзи мукӧд “комияс” вузалӧны коми кыв; кыдзи горшлун либӧ йӧйлун понда найӧ вермӧны юклыны ӧтувъя коми войтырсӧ некымын торъя “войтыр” вылӧ; кыдзи рӧдня вермӧ мучитны чорыда висьысь мортӧс, коді чукӧртӧ сьӧм ас бурдӧдӧм вылӧ; кыдзи зэв енбиа ныв пырӧма вез маркетингӧ да эновтіс финн-йӧгра лабораторияын уджавны, кутшӧмкӧ наян горш морт сійӧс кыскӧма сэтчӧ да. (А нылыслӧн удж вӧлі эськӧ ёна колана лабораторияыслы, неважӧн ме тайӧс вывті бура гӧгӧрвои.) 

Тайӧ “мӧдарсянь” вӧснаыс менам лов вылын зэв лёк овлывлӧ. Сӧмын ме ог жалит. Да, ме вештыси аслам лӧнь олӧмӧн коми культураӧн тӧдмасьӧм понда. Но падъявтӧг да майшасьтӧг шуа: босьті унджык воштӧм серти.

***

Со и сигӧрта* ме ассьым гижӧдӧс. Бура-ӧ артмӧма – ог тӧд. Но воис кӧ сійӧ сьӧлӧм выланыд, энӧ вунӧдӧй: ме сӧмын усьӧм югӧрӧн югдӧда, тӧлысь моз (тайӧ бара жӧ абу менам мӧвп, ӧти бард сьыланкывйысь босьті). Ог вермы ме унатор сетны коми культуралы, колана велӧдчӧм абу да. Но уна йӧз кӧ кутасны тӧждысьны коми кыв вӧсна ас верманлун сертиыс, коми культура кыпӧдчас. Лыддьӧй коми небӧгъястӧ да челядьнытӧ велӧдӧй лыддьысьны. Медым наысь выль шондіяс петасны да югдӧдасны Коми мутӧ!

* помала

КОМИ КЫВ МЕНАМ ОЛӦМЫН – 4

Коми енкӧла да помтӧм муртӧса ылдӧс* костын

* помтӧм муртӧса ылдӧс – бесконечномерное пространство

Коми кывйӧн ноксьӧм лои меным пӧшти мӧд уджӧн, вель уна кад сы вылӧ видзи да. Университетын, дерт, став коланаторӧс вӧчи, выль кык семинар нуӧді (ачым колян воын кори “орчча” кафедраса веськӧдлысьясӧс: кӧсъя, мися, функциональнӧй анализ да действительнӧй анализ велӧдны). Со и артмис: студентъяслы помтӧм муртӧса ылдӧсъяс йылысь висьтавла, мукӧд математика уджӧс вӧча, а сэсся коми енкӧлаӧ дзумгыся.

Кыкысь ветлі Коми муӧ. Рака тӧлысьнас кык лун чӧж олышті Сыктывкарын, вӧчи доклад электроннӧй гижӧдлы сиӧм конференция вылын. Аддзысьлі сэні контактса ёртъяскӧд, ньӧби “Ордым” лавкаысь некымын коми небӧг. Пыри финн-йӧгра лабораторияӧ, кӧні Ӧньӧ Лав козьналіс меным диск коми гижӧдъясӧн: сэні вӧліны текстовӧй файлъяс да пдфкаяс, на пиын коми гижысьяслӧн небӧгъяс, гижӧд чукӧръяс, уна сикаса кывкудъяс, журналъяс (“Ордым”, “Ударник”, “Войвыв кодзув” да мукӧдъяс), велӧдчан небӧгъяс, лингвистика йылысь гижӧдъяс да мукӧдтор. Тайӧ, дерт, вӧлі меным кивыв. Ӧнӧдз зэв рад, мый слӧйми Сыктывкарӧ ветлыны. А сора тӧлысьнас олышті Изьваын, “Луд” гажлун дырйи.

Сыктывкарын олігӧн Артур Артеев (журналист) козьналіс меным некымын коми небӧг, на пиын вӧлі Геннадий Юшковлӧн “Ловъя лов” гижӧд чукӧрсӧ. Лыдди сыысь “Вилядь сиктса ань” висьтсӧ. Ме та водзын тӧді нин коми войнабӧрся колхозлӧн сьӧкыдлун йылысь, Д.В. Милохинлысь да А.Ф. Сметанинлысь монографиясӧ видзӧдлышті да. А со мый Геннадий Юшков гижӧма та йылысь коми сиктса ань нимсянь: 

“Ме гӧгӧрвои, мый зэв на сьӧкыд государствоыслы, дзоньвидзаӧ на, кыдз шуласны, колӧ асьсӧ вайӧдны, да сійӧн эг и забедуйтчы нинӧмысь. Мый дыра, мися, ковмас, сы дыра и гӧлялам, мед сӧмын шондіалас-а.

Но вот кывсьыны кутіс, мый эз нин кольны война туйясыс, мый водзӧ нин олӧмыс паськӧдчӧ-бордъясьӧ, юяс нин ӧтлаалӧны, а колхозъястӧ быттьӧ вунӧдісны, некутшӧма эз кокньӧдны. Поставкаястӧ донтӧм донысь на босьтлісны. Дас кӧпейка вӧлі жаляддза йӧв литрсьыд сетӧны. Яй килосьыд тӧкӧтьыштӧ унджык. Кысь сэсся ыджыд доходыс колхозыдлы?”

Со тадзи: тшыг нисьӧ пӧт кресьтяна ноксьӧмаӧсь-мырсьӧмаӧсь, пуктӧмаӧсь ассьыныс пай сӧветскӧй экономикаӧ. А ӧні эмӧсь йӧй йӧз, кодъяс колхозникъясӧс оз пыдди пуктыны.

Водзӧ лыдди коми кывбуръяс: Александр Лужиковлысь, Алёна Шомысовалысь, Ӧльга Баженовалысь, Баяр Любалысь, Евгений Козловлысь, Владимир Тиминлысь, Юрий Васютовлысь, Альберт Ванеевлысь, Геннадий Юшковлысь, Владимир Поповлысь, Николай Фроловлысь (Сук Пармалысь), Василий Лодыгинлысь, Фёдор Щербаковлысь.

Александр Лужиков, дерт, менам медся радейтана поэтъяс лыдын. Сылӧн кывбуръяс джуджыд мӧвпъясаӧсь да зэв мича кывйӧн гижӧмаӧсь, зэв мылаӧсь. Босьтам кӧть тайӧс (“Измӧм синва” висьтысь):

“Олӧмыс –

олана-вылана,

асъядор сьылана,

сьӧлӧмӧн кылана,

гажа на,

мыла на,

лолӧйлы колана,

няня

и сола на, –

олана!

Таладор югыдыс –

колӧ на!

Ола на!

Мӧдарас –

вола на...”

Альберт Ванеевӧс лыддигӧн тӧдмалі, мый сэтшӧмыс “сонетъяс гӧрӧд” (рочӧн кӧ, “венок сонетов”). Тайӧ 15 сонетысь кытш. Сійӧ тэчӧма тадзи: мӧд сонетлӧн медводдза визьыс лоӧ медводдза сонетлӧн медбӧръя визьӧн, коймӧд сонетлӧн медводдза визьыс лоӧ мӧд сонетлӧн медбӧръя визьӧн, да с.в.; дас нёльӧд сонетлӧн медбӧръя визьыс лоӧ медводдза сонетлӧн медводдза визьӧн (артмӧ “кытш”). А медбӧръя, дас витӧд сонетыс тэчӧма воддза дас нёль сонетлӧн медводдза визьясысь. Тайӧ формаыс чужӧма Италияын XIII-ӧд нэмын. Вывті сьӧкыд тэчны сонетъяс гӧрӧдтӧ, но Альберт Ванеевлӧн “Чужан сиктӧй менам” зэв лӧсьыда артмӧма! Жаль, сылысь гижӧдъяссӧ оз на позь пуктыны коми онлайн небӧгаинӧ да, ог вермы петкӧдлыны тайӧ мичлунсӧ...

Гожӧмнас пукті кывбуръяс “Сёрни-басни” котырӧ пӧшти во джын кежлӧ (ӧкмис уна материал да). Вӧліны менам и мукӧд ичӧтик “проектъяс” тайӧ группаыслы, но найӧ эз збыльмыны. Кӧсйи юклыны Нёбдінса Витторлысь “Зыранизация” поэмасӧ дас кымын тор вылӧ да пуктавны сійӧс “Сёрни-басниӧ” серпасъясӧн. Ачым серпасавны ог куж да, шыӧдчи йӧз дінӧ: коді отсалас меным? Морт кык вочавидзис, гашкӧ пӧ и отсала, но сэсся бара нинӧм эз гижны. Но инӧ. Ӧні “Зыранизацияыд” пуктӧма нин коми онлайн небӧгаинӧ да, сійӧс позьӧ дзоньнас лыддьыны. Мӧд идея вӧлі татшӧмӧн: вӧчны лыддьысьны чуксалан плакат. Инесса Орёлкӧд нуӧдім конкурс: коді гижас медся бур шыӧдчӧм? Вермис Валентина Карпенко, “Небӧг киад кӧ он кут – вунӧдан и шыпас куд!” чукӧстӧмӧн. Но сэсся бара жӧ ковмис вӧчны серпас да некод эз вӧч. Со и колим плакаттӧг.

Велӧдӧм паськӧдан блогйӧ вӧчи некымын гижӧд: Штейнерлӧн мог йылысь (кыдзи вӧчны туйяслӧн ӧтласа кузьтасӧ медся ичӧтӧн), A4 формата кабала йылысь (кыдзи лӧсялӧны сылӧн доръяслӧн кузьтаяс), ворсанторъяс лӧсьӧдӧм йылысь (кыдзи лӧсялӧны нотаяслӧн сырман тэрыблунъяс**). Нӧшта гижи 20–30 воясся ывлавыв тӧдмалӧм да математика терминология йылысь. Кӧсйи, медым унджык йӧз тӧдісны: коми кывйӧн позьӧ гижны математика, физика, химия йылысь да тайӧ збыльысь вӧлі воддза сӧветскӧй кадӧ.

** сырман тэрыблун – частота колебания

Нӧшта неуна отсалышті финн-йӧгра лабораториялы корректорскӧй уджӧн. Кос му тӧлысьнас чышки ӧпечаткаяс “Коми кывтэчасъяс” кывкудйысь, а ода-кора тӧлыссянь редактируйті Сандрик Миколлысь, Альберт Ванеевлысь да Нёбдінса Витторлысь гижӧдъяссӧ. Тайӧ уджыс воис сьӧлӧм вылӧ, сӧмын тӧдӧмлун меным ӧнӧдз оз тырмы: ог став кывворсӧ тӧд, корсюрӧ колӧ кывкудйӧ видзӧдлыны; грамматика индӧдъяссӧ ог тӧд, школаын коми кывтӧ эг велӧдлы да, та вӧсна гижа Ӧньӧ Лавлы уна юалӧм. Но кута лача, кӧть ичӧтик пӧльза менам уджысь эм.

Нёбдінса Витторсӧ лыддигӧн восьті выль блогйӧс, кӧсйи шуны кыв-мӧд “Райын” да “Инасьтӧм лов” пьесаяс йылысь да. Сэсся чуксалі йӧзӧс тшӧкыдджыка блогйысьны, бара жӧ Нёбдінса Витторӧс казьтылігмоз.

Йирым тӧлысьнас меным ковмис уджавны пӧшти “ударнӧя” (а финн-йӧгра лабораторияса уджалысьяс тайӧ жӧ кадӧ ещӧ “ударнӧяджык”, весиг лигышмунтӧдз, шыӧдісны коми кыв велӧдан небӧгъяс). Ӧти пӧв ме пьесаяссӧ редактируйті кӧч тӧлысьнас, коліс лыддьыны мӧд пӧв текст файлӧ да пдфкаӧ видзӧдігӧн (лыддя сёрникузя либӧ абзац текст файлысь, сэсся орччӧда сійӧс тайӧ жӧ сёрникузяӧн либӧ абзацӧн пдфкаысь: тадзи позьӧ унджык дзугсьӧм аддзыны; гӧгӧрвотӧмторсӧ коліс орччӧдавны важ гижӧдъясӧн). Нёбдінса Витторлӧн чужан лун кежлӧ кӧсйим пуктыны пьесаяссӧ коми онлайн небӧгаинӧ. Вӧльгым тӧлыссянь менам университетын унджык удж, зачётъяс матыстчӧны да. Ме аслым пукті “дедлайн”: вӧльгым тӧлысь медводдза лунӧдз колӧ редактируйтӧмӧс эштӧдны. Сы вӧсна йирым тӧлысьнас нокси ёнджыкасӧ Нёбдінса Витторлӧн пьесаясӧн, уна кад видзи та вылӧ. Лӧсьӧді планъяс водзӧ кежлӧ да куті лача: регыд, мися, лоас кокньыдджык да, унатор вӧча вӧльгым тӧлысьнас!

PS Текст редактируйтіс Ирма Карманова.