Куӟебай Гердлысь ӧти письмӧ комиӧді

Тайӧ Куӟебай Гердлӧн письмӧ Очко Санко дорӧ. Очко Санко — Александр Наговицын, удмурт гижысь; мӧд гусянимыс — Александр Эрик.

"Муса Очко Санкоӧй!
Письмӧтӧ босьті. Усьӧм лов вӧснаыд — ёна шензи. Мыйла сьӧкыд мӧвпъяслы сетчан? Миян удмурт костын олӧм зэв сьӧкыд; веськыда кӧ висьтавны, тадзи шуны лоӧ:

Удмуртъяс костын
Дзескыд овны,
Шуштӧм кувны,
Оз тырмы сынӧд лолавны.

Кыдзи олан? Терпитӧмӧн, асьтӧ ёнмӧдӧмӧн овны колӧ.
Ачым ачымӧс кӧ ме эг куж ёнмӧдны, эськӧ, важӧн Куӟебай Герд таладорас эз нин вӧв. Гашкӧ, сылысь кывбуръяссӧ, сылысь биа ӧгырӧн ыпъяліг гижӧм гижӧдъяссӧ тэ эн эськӧ лыддьы, гашкӧ, небыд юркыд горсӧ эн эськӧ кывлы? Со, пыр ёнмӧдчӧмӧн олігмоз, ӧнія кадӧдз нин ола. Кымынысь удмурт «уджалысьяс» менӧ кокавны зілисны, ме вылӧ сы мында пеж ва кисьталісны — ме ставсӧ терпиті. Водзӧ на кута терпитны, буракӧ, мися. «Терпитім чегъявтӧг»,— шулӧны вӧлі удмуртъяс. Со сё збыль, буракӧ! Тэ том на ӧні. Та вӧсна кӧть мый тэнӧ ёна дойдӧ, зэв пыдӧ сьӧлӧмад йиджӧ. Неуна пӧрысьджык лоан да, сэтшӧм лёкторъяс вылӧ терпитӧмӧн видзӧдны кутан. Олӧмным сэтшӧм, зонмӧ, мый керан?
Удмурт «интеллигенцияным» зэв ичӧт культураа. Культура абутӧм вӧсна найӧ ас костаныс пинясьӧны, ӧта-мӧдсӧ йирӧны. «Йывмысь войтыр ас костас пыр зэв лёка, пинясьӧмӧн олӧ» — лыдди ме ӧти небӧгысь. Сійӧ тадзи и эм, буракӧ. Меным кажитчӧ, ми асьным быттьӧкӧ помся йывмам.

Мед кӧть мый лоас, тэныд со кутшӧм сӧвет — асьтӧ ёнмӧд, терпит, выдержкатӧ киад босьт:

Там, за гранью непогоды,
Есть блаженная страна.

Дырӧн-кадӧн шудыд локтас да тэнсьыд олӧмтӧ шонтас. Ӧні асьтӧ велӧдӧм вылын уджав. Кывбур гижны велӧдчы, ёна лыддьысь. Тэ ӧд, зонмӧй, том на. Тэ водзын — сы мында лун, вежон, тӧлысь! Мый сӧмын вӧчны он удит! Уна ва киссяс, уна удж на лоӧ вӧчӧма. Гашкӧ, удмурт костын, миян костын олӧм мӧд лоас. Нӧшта ӧти бур кыв шуа: медбӧръя кывбуръясыд век ӧтарӧ мичаджык и мичаджык петӧны. Неважӧн (март 5-ӧд лунӧ) Анри Барбюс дорӧ ветлі да сыкӧд тӧдмаси. Зэв бур морт. СССР-са посни войтыръяслысь литературасӧ Европа кывъясӧ вуджӧдӧм йылысь сёрнитім.
Видлы век жӧ Ижкарӧ мунны. Ижкарад туйыс паськыдджык эськӧ вӧлі. Ме Ижкарӧ кӧ локті, гашкӧ, сэки эськӧ миян костын выль организация вӧлі лӧсьӧдӧма, небӧгъяс  петісны.

Экспедиция йылысь юӧртӧмыд ёна жугыльтӧдіс.
Мыйӧн нӧ ме спекулируйті? Со Кедра Митрейӧс гусьӧн ланьтӧдӧмаӧсь жӧ! Я. Ильинӧс кӧ корисны, ме сыкӧд ог кут уджавны, экспедицияас ог жӧ мун. Кӧть мый мед вӧчасны. Кутшӧм пӧльза наысь! Сідз шу: «Ильинлӧн ки улас Герд оз кут уджавны. Это оскорбление для него». В. Чирковалы жӧ шу: Ильин кӧ «руководительӧн» лоис — ме экспедицияас ог мун.
Кутшӧмджык Андреев редакторын? Уисполкомса председатель? Сійӧ кӧ, сылы чолӧм. Пономарёвкӧд, Вассакӧд ветлӧй Луковников дорӧ — экспедиция кузя — мед регыдджык корасны, юалӧмъяссӧ мед видлаласны. Экспедицияӧ менӧ корӧм йылысь сёрнитӧй Андреевкӧд, Калининкӧд, Андрей Захаровкӧд (Уисполком). Найӧ ме дор вӧліны, менӧ поддержитасны. Ӧдйӧ, падъявтӧг вӧчӧй. Отсӧгнытӧ виччыся.

Тэнад Куӟебай Герд.

Тайӧ ичӧт письмӧсӧ Пономарёвлы сет.

Мӧскуа. 26.III.29."

Ӧшмӧс: Куӟебай Герд. Люкам сочинениос. Ермаков Ф.К. Ижевск. 2004 г. Лб. 313. 

Ашальчи Окилӧн зэв мича кывбур

 Кывбурыс шусьӧ "Кин-о тон?" ("Коді нӧ тэ?"). Ме чайта, вуджӧдны сійӧс сьӧкыд (видлӧй лыддьыны оригиналсӧ да гӧгӧрвоанныд, мыйла: мӧд кывйӧн рифмаӧн да шыӧн ворсӧмсӧ петкӧдлыны оз ло кокньыд). Та вылӧ видзӧдтӧг, подстрочник гижа. (Оригиналыс тані, 49-ӧд лист бок вылын).

"Коді нӧ тэ? Паськӧмыд — парча, тэ ачыд — дзодзув. — Дзодзув кодь, ачыд визув. Юрсиыд читкыльӧсь, тэ ачыд бобув. — Бобув кодь, ачыд тэ кокньыдик. Синъясыд кодзувъяс — тэ меным сьӧлӧм вылӧ воан, — кодзув кодь синъясад ме вӧйи... Коді нӧ тэ? Гашкӧ, тэ сюзь?.. — Рытнас ю кывтыдлань тӧдмасьны мекӧд вай лок!"

 

Критикасӧ критикуйта

Тӧрыт лыдди Елена Валуженелысь "Чӧв!" эссе. Дженьыдика комментируйта сійӧс. Дерт, ӧнія том гижысьяслы збыльысь колӧ кутчысьны паськыдджык, джуджыдджык темаясӧ. Збыльысь, Александр Лужиков, Олег Уляшев, Александр Шебырев, Евгений Козлов — зэв бур туй индалысьяс, идеяяс боксянь да техника боксянь. Верлибръясӧн гижны тшӧтш жӧ огджык сӧветуйт: гашкӧ, поэзия кузя специалист и вермас шуны — да, татчӧ дзебӧма пытшкӧсса ритм. Но кывбуръяссӧ оз ӧд сӧмын литература тӧдысьяс лыддьыны. Математик, инженер, врач вермас аддзыны сӧмын визьяс вылӧ торйӧдлӧм проза.

Но "аньяслӧн" да "айяслӧн" вылӧ поэзиясӧ торйӧдлӧмыс шогмытӧм. Ӧти-кӧ, нывъясыс-гижысьясыс — менам тшӧтшъяяс либӧ весиг томджыкъяс, а мужичӧйясыс сӧвет кадӧ на велӧдчылӧмаӧсь, кор перестройка заводитчис — найӧ верстьӧясӧн нин вӧліны. Сідзкӧ, и олӧм опыт налӧн дзик мӧд. (Сӧмын Алексей Полугрудов томджык.) Мӧд-кӧ, айулов сідзжӧ гижӧ муслун йылысь да вӧр-ва йылысь. И буретш Оля Баженовалысь медводдза небӧгсӧ ("Шондіа ю") лыддигӧн ме мӧвпалі: нывкалӧн тай ыджыд потенциал, сійӧ кӧ кызь арӧсӧдз нин гижӧма татшӧм кывбуръяс. (Сэсся тай, шог вылӧ, Оля муслун-радейтчӧм тематикаӧ сунгысьӧма.)

Коми кыв йылысь тшӧтш жӧ оз сӧмын нывъяс гижны. "Коми сёрни мелі, мыла, сӧстӧм ёль моз сёлякылӧ" — тайӧ Александр Лужиковлӧн. "Комиыс тэныд кӧ ёрт — комиӧн сёрнит, бур морт" — Александр Шебыревлӧн. Збыльысь ӧд: коми кыв коми гижысьлы — донатор, видзанатор да сьӧлӧм дой. Эз кӧ дзескӧдны коми кывсӧ, эз кӧ паськӧдны сы йылысь уна стереотип, быдлаын кӧ коми кыв юргис (Коми Республикаса сиктъясын да каръясын) — эз и кутчысьны тайӧ темаас. А тайӧ мӧвпыс дзик нин лӧсявтӧм: "быдӧн нин велӧдыштас, кыдзи коми кывсӧ колӧ радейтны, да янӧдыштас коми олӧм торкалӧмысь (кӧть ачыс оз жӧ Ыджыдвидзын ли Пожӧгын мӧс идрав)". Некор эг чайт, мый коми кыв — мӧс идралысьлӧн кыв. Сійӧн позьӧ вӧдитчыны весиг россияса ыджыд каръясын да суйӧр сайын, коми гижӧд лыддьӧмӧн да коми йӧзкӧд гижасьӧмӧн (дай сёрнитны позьӧ, скайпъяс-зумъяс ӧні эмӧсь да). Мӧдарӧ, кодсюрӧ олӧмаджык гижысьяс пӧвстысь быттьӧкӧ кӧсйӧ чужан кывсӧ ыдждӧдлыны, а збыльвылас йӧртӧ сійӧс ас сиктас. Сыысь найӧс и колӧ критикуйтны. Вӧлі кӧ ачым коми гижысьӧн, эг эськӧ эновт "чужан кыв" тематикасӧ, но пыдіджыка сы йылысь гижи — морт психология, социальнӧй помкаяс петкӧдлӧмӧн.