Важ "Войвыв кодзувъяс" бара восьті

Конюхов Вась Митьлӧн чужан лунӧ корси сылысь гижӧдъяссӧ "Войвыв кодзув" журналысь. Кыксӧ пукті "Коми Енкӧлаӧ": Иван Куратовлӧн "Сідз ен катехизис поп / Коми кыв! Тэд раммывлыны..." кывбур йылысь ("Ӧти али кык кывбур?") да Альберт Ванеевлӧн "Иван Куратов" поэма йылысь ("Сэтшӧмӧн-ӧ вӧлі Иван Куратов?" [1], [2], [3]). Важӧн эг лыддьывлы 60−80‐ӧд воясся "Войвыв кодзувъяс": коми учебникъяс онлайн небӧгаинӧ дасьті да "Зырянская жизнь / Удж / Югыд туй" газетъясысь коми гижӧдъяс текстуйті, кадӧй эз вӧв. Нӧшта и выпуклӧй анализ кузя лекцияяс ковмис текстуйтны, дистанционнӧй курс да. Сідзтӧ зэв нимкодь лыддьыны важ "Войвыв кодзувъясысь" критика, олан туйяс, коми кыв да литература туялана гижӧдъяс.

Альберт Ванеевлысь поэмасӧ Вась Мить ёнакодь критикуйтӧма ("поэт-просветительӧс петкӧдлӧма вийӧриникӧн, бледӧн"). Ме верма сыкӧд ӧти кывйӧ воны. Ачым тай виччыси мича кывбуръяс лӧсьӧдысьлысь да Иван Куратовлысь олӧмсӧ-гижӧмсӧ туялысьлысь зэв вына поэма — а сьӧлӧмӧ йиджис сӧмын медводдза юкӧн, кӧні висьтавсьӧ сардырся Коми му йылысь:

"Югыдланьӧ туйыс вӧлі пӧдса —
Горанясиг корсянтор оз шед.
...Висьтав, Эжва, — гашкӧ, тэныд тӧдса, —
Кымын чужліс пармаын поэт?

Кымын композитор да художник
Эз и сӧвмы, эз и бордъясь тан,
Эз петкӧдлы киясыслысь чожлун,
Писькӧс мывкыд, яръюгыд талант?"

Збыльысь, кымын енбиа коми морт эз вермы велӧдчыны гӧльлун вӧсна? Кымын мортлӧн вывті водз олӧмыс орӧма? Тӧд вылӧ усьӧ Нёбдінса Витторлӧн автобиография. Сійӧ гижис, дзолядырйи пӧ ӧдва эз пӧд купайтчигӧн. Весиг йирмӧг босьтӧ — мый эськӧ воштіс коми литература... А Иван Куратовлӧн гижӧдъяс кӧ сотчисны? А Тима Веньӧс кӧ Ставмирса медводдза тыш вылын виисны? Зэв, зэв шуштӧм, кор кутшӧмкӧ войтырлӧн культуралы оз сетны бура сӧвмыны, кор весиг ӧти морт вошӧм-бырӧм вӧсна вермӧ лоны катастрофа.

Выль нигаяс (М. Ильинлӧн кывбуръяс йылысь Куӟебай Гердлысь статьясӧ комиӧдӧм)

Тайӧ нигаыс сӧмын неважӧн петіс Елабугаын. Видзӧда ме сы вылӧ да мӧвпала: «Э-э, коньӧр удмуртъяс, кор нӧ ті аддзанныд бур, кыз нигаяс?» Петасыс зэв омӧль (мисьтӧм, жеб), уна ӧшыбка, посни шрифтӧн печатайтӧма, лыддьыны сьӧкыд, кабалаыс лёк.

Стикъяс йывсьыс висьтала.

Бур туйяс Ильин корсьӧ, нинӧм он шу! Корсигӧн быдлаӧ ветлӧ; гӧрысьлысь сьылансӧ кывзігмоз ыбъясті шӧйтӧ; ытшкан кадӧ видз вылӧ лэччӧ; вӧв йирсянінӧ волӧ и; ыб вылын ӧтнас вундысь «коньӧриник нылӧс» оз вунӧд; ылыстчысь доддяяс вылӧ видзӧдӧмӧн сулалӧ... Видзӧдӧ да, шог тыра олӧм-вылӧмысь петкӧдан выль туйясыс некысь сылы оз сюрны. Гашкӧ и сюрисны эськӧ, но кытысь корсьны найӧс — сійӧ оз гӧгӧрво. Весиг матігӧгӧрсьыс выль туйяссӧ оз аддзы. Пукалӧ весьшӧрӧ ӧтнас горзӧмӧн.

Ильин моз век куш енлы эскӧмӧн, сӧмын енлысь отсӧг виччысьӧмӧн кӧ олан, шогсьыс шудсӧ торйӧдны некор оз артмы, олӧм некор он кокньӧд.

Нинӧм выльыс абу: важсӧ гудйӧ. Шогмана выль кывбуръясыс абуӧсь — важ, помтӧм важ.

Веськыда кӧ шуны, выльтор ёна оз и ков Ильинлы. Важмӧм, роч формаӧн, быттьӧкӧ черӧн кералӧмӧн сійӧ гижӧ стикъяссӧ. Кӧнсюрӧ грымгӧ. Выль ногӧн стикъяс гижан форма оз корсь. Удмурт поэзиялы выль туй корсьӧм вӧсна оз тӧждысь: пуксьӧма важ телегаӧ дай кыссьӧ, ассьыс «туйяссӧ» корсигмоз.

Колӧ выль мир пыркӧдысь. Революция тай абу пыркӧдӧма Ильинлысь сьӧлӧмсӧ. Революция, выль олӧм, удмуртъясӧс садьмӧдӧм — оз ков сылы.  Революция йылысь, выль олӧм йылысь 26-нан стикас ньӧти кыв абу шуӧма. Бӧръяпом «туй» корсьӧмысь мудзӧмӧн, муса «енмыслы» кевмысьӧмӧн, Ильин водӧ узьны. Мыйкӧ да аддзан! Мый нӧ, оз синтӧммы, татшӧм югъялысь революция дырйи водас кӧ узьны.

Ме ог вензьы: эм Ильинлӧн талантыс. Ӧткымын стиксӧ сійӧ сьӧлӧмӧ йиджмӧн гижӧма. Сӧмын татшӧмыс абу уна.

 

Ӧшмӧс: Куӟебай Герд. Люкам сочинениос. Ермаков Ф.К. Ижевск. 2004 г. Лб. 78−79.