Илля Васьлысь чужан лунсӧ пасйигӧн

Талун пуктавлі контактӧ Илля Васьлысь гижӧдъяссӧ (чужан луныс да). На пӧвстын вӧлі "Сук Пармалы" кывбур. Лыдди сійӧс да казялі: ӧти визь быттьӧкӧ оз тырмы. Кывбурсӧ кокньыд юклыны нёль визя строфаяс вылӧ, но тані сӧмын куим визь:

"...Помтӧг гургӧ войвывлань.
Со и Горькӧй кар весьт муна.
Карыс лоӧм ыджыд, шань..."

Коми тӧданін серти, кывбурсӧ йӧзӧдлӧмаӧсь кыкысь: 1959-ӧд воын "Шонді петігӧн" небӧгын да 1985-ӧд воын "Дзордзав жӧ, Коми му" небӧгын. Кыкнанлаын сӧмын куим визь. Кӧсйи эськӧ тӧдны, тадзи авторыслӧн и вӧлі, али "Шонді петігӧн"-сӧ лӧсьӧдысьясыс визьсӧ виччысьтӧг воштӧмаӧсь? Эм-ӧ кӧнкӧ рукопись?

Нӧшта талун лыдди Илля Вась йылысь статья. Сэн пасйӧма, дзескыдінын пукалігӧн пӧ Илля Вась гижӧма "Ӧльӧк" поэмасӧ, гижӧдыс пӧ Куратов музейын куйлӧ. Тшӧтш жӧ кӧсйи эськӧ тӧдны: сійӧс кӧнкӧ йӧзӧдӧмаӧсь абу? Абу кӧ, мыйла? Коми тӧданінын поэмаыс абу пасйӧма...

"Ме чайта, мый..." удмурт, чуваш да коми ногӧн

"Ме чайта, мый...", "энӧ полӧй, мый..." да с. в. удмурт да чуваш кывъясӧ вуджӧдсьӧ аслыспӧлӧс конструкцияӧн: "шуыса" да "тесе" кыв отсӧгӧн. Комиӧн удмурт "шуыса" да чуваш "тесе" лоӧ "шуиг".

Удмурт ногӧн: "уй пеймыт ни шуыса, эн кышкалэ" — "энӧ полӧй, мый войыс пемыд нин" (кышканы — повны, мукӧд кывъяссӧ, чайта, асьныд гӧгӧрвоанныд).

Чуваш ногӧн: "эпӗ паян сивӗ тесе шутлатӑп" — "ме чайта, мый талун кӧдзыд" (эпӗ — ме, паян — талун, сивӗ — кӧдзыд, тесе — шуиг, шутлатӑп — чайта; "тесе" кывлӧн тані вежӧртас "мый", удмурт "шуыса"-лӧн моз).

Вӧлӧмкӧ, важ коми текстъясын "мый"-сӧ тшӧтш гежӧдика петкӧдлывлӧмаӧсь деепричастийӧ отсӧгӧн, но мӧд ногӧнджык. 1924-ӧд вося "Югыд туй" газетысь некымын пример сюри:

"Во кык-кујім сајын ӧмӧј чајтлім таԇі справітчіг?" — Во кык-куим сайын ӧмӧй чайтлім, мый тадзи справитчам?

"Рој шуӧ: мі пӧ наԃејтчам верміг мезԁыԍны озыр кабыр-улыԍ." — Рой шуӧ: ми пӧ надейтчам, мый вермам мездысьны озыр кабыр улысь.

"Поԉшаын чајтӧны ӧніја влаԍтсӧ вежіг." — Польшаын чайтӧны, мый ӧнія власьтсӧ вежасны.

"Ԇік велӧԁчытӧм јӧзыԁ чајтӧны віԍӧмјастӧ ыстіг јенмӧс грекјасыԍ." — Дзик велӧдчытӧм йӧзыд чайтӧны, мый ен ыстӧ висьӧмъястӧ грекъясысь.

"...аԍныс-пӧ ошјыԍӧны міјанӧс пӧрјавліг" — асьныс пӧ ошйысьӧны, мый миянӧс пӧръявлӧны.

А ті тӧданныд-ӧ тайӧ конструкция йывсьыс?

Михаил Федотовлӧн ӧти кывбурлы подстрочник

 Оригиналыс тані (лб. 15).

Бӧр бергӧдчан кадыс воас на,
Сэки ачыд гораа серӧктан.
Тайӧ олӧмас тай ставыс горань,
Ворсігӧн моз ставсӧ воштан.

Зэра ар тшӧтш друг мичаммас,
Выль ичмонь моз баба гожӧм локтас.
Мед сӧмын пужйыс сёрмыштас,
Да му вылын оз уджав гусьӧн.

Сэки, гашкӧ, сьӧлӧм оз на ӧвсьы,
Виччысяс на, виччысяс бур кывтӧ.
Янсӧдчыны кӧ сьӧкыд вӧлӧм,
Бӧр бергӧдчыны нӧшта на сьӧкыд овлӧ.

Удмурт багатыр (пом)

Кык вежон мысти письмӧ воис. Зэв шога гижӧ, Колчак пӧ тані став уджӧс бырӧдӧма.

Сэсся ланьтіс... Нинӧм абу ыстӧма. Виччысси, мудзтӧдз виччыси: "Кытчӧ веськалін, багатырӧй? Мыйла барай юӧрыд абу?"

Сёрӧнджык сӧмын тӧдмалі, Колчаклӧн пеж салдатъяс виӧмаӧсь пӧ сійӧс. Сьӧлӧмӧй быттьӧкӧ биын сотчӧ, лолӧй шымыртчис: "Сідзкӧ став уджъяссӧ Колчак бырӧдӧма. Бара ӧмӧй колям пемыдінын?"

Ёртӧй локтіс:

— Эн бӧрд! Усьӧма тышын кӧ, абу пӧльзатӧг. Уджаліс революция вӧсна. Сылӧн вирнас миян чышъянъяс гӧрдӧдісны. Сійӧс кутам казьтывны кыдзи олӧм сетысьӧс, ёна уджалысьӧс, бара жӧ кыдзи пеж Колчаккӧд революция понда вермасьны мунӧм мортӧс, — шуис.

Ёнмис сьӧлӧмӧй. Бара повтӧг водзӧ видзӧда. Водзын паськыд туйяс, гӧрд лунъяс. И ті ме моз ёнмӧдчӧй, удмуртъясӧй, революциялы паныд мунысь вир юысьясӧс бырӧдӧмӧн водзӧ мунӧй гӧрд шонді кыпӧдчӧмлань.

 

Оригинал тані, лб. 67−69.

Удмурт багатыр (водзӧ гижӧм)

Водзӧ комиӧда Куӟебай Гердлысь гижӧдсӧ.

...Коркӧ уджалігӧн телеграмма воис, Колчак пӧ став удмуртсӧ киас босьтігтырйи Казань дорӧ нин воӧ.

Сійӧ звирк чеччис:

— Колчак миянлысь дона удмуртъясӧс босьтӧма? Революция бырӧдны кӧсйӧ?! Муна, удмуртъясӧс сылы паныд сувтӧда...

Куим лун мысти гӧрд фронт вылӧ мӧдӧдчис... Колльӧді ме сійӧс.

— Локтан-ӧ бӧр миян дорӧ, удмурт багатырӧй? Эн коль миянӧс ӧтнанымӧс. Ми синтӧмӧсь на ӧні... Эн эновт, эн эновт, эн вунӧд, — шымыртӧм сьӧлӧмӧн кисӧ сылысь ёна куті вокзалсянь мунігӧн.

— Ог эновт, локта бӧр...

Паровоз локтіс, повзьӧмӧнмоз пошкыны кутіс. Тутӧстіс; тутсан шыыс гӧгӧр разӧдчис да менӧ шогӧ уськӧдіс... Сэсся муніс. Сійӧс нуис.

— Тэ эн жӧ вунӧд удмуртъястӧ. Эн вунӧд ӧта-мӧдлы кыв сетӧмнымӧс. Тэ миян поэтным: гиж, чуксав! Видза колян! Ы-ы-ста письмӧ! Эн ву-у-нӧ-ӧд! — горзӧмӧн, ӧтырышъя чышъянӧн шенасьӧмӧн муніс сійӧ.

Ӧтнам коли вокзалын — бӧрдны понді: "Локтан он барай бӧрсӧ? Чукӧртам-ӧ удмуртъясӧс съезд вылӧ, аддзысям-ӧ ӧта-мӧднымкӧд?"

Шуштӧм босьтіс. Дзик ӧтнам коли Мӧскуаын.

Пыри отделӧ, аддзи кабалаяс: "Уджалысьыд кӧ эз коль, мый сэсся ӧні вӧчан..."

(водзӧ лоӧ на...)

Удмурт багатыр (Максим Прокопьевич Прокопьев)

Ыджыд кост бӧрын бара кутчыси удмурт гижӧдъяс комиӧдны. Со Куӟебай Гердлӧн нӧшта ӧти статья. Босьтӧма татысь, лб. 67−69.

***

Сысянь кӧть вӧчӧмторйыс колис,
Мед ачыс и бырис...
А ті кутанныд овны синтӧм номыръяс моз:
Тіянӧс казьтылігӧн некод оз кут сьывны,
Тіянӧс жалитӧм могысь ньӧти кыв оз шу...

Ме сыкӧд медводзысь паныдасьлі Малмыжын, удмурт съезд дырйи... Уна сёрнитім, ӧта-мӧдлы кыв сетім удмуртъяс вӧсна кувтӧдзным уджавны.

Мӧдысь паныдасьлі Мӧскуаын, Удмурт юкӧдын. Ме сэтчӧ нёль тӧлысь кежлӧ велӧдчыны школа-инструкторскӧй курс вылӧ ветлі. Менӧ аддзис, ичӧт вокӧс моз нимкодясигтырйи сывъяліс:

— Бара тай воин, менӧ эн на вунӧд, удмурт поэтӧй? — шуис...

Недыр мысти кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс лов руӧн висьталіс:

— Тӧдан-ӧ, ме ӧд зіля удмуртъясӧс асшӧрӧн вӧчны, удмурт республика-коммуна лӧсьӧдны. Комиссаръяс ордӧ ветлі нин. Удмуртъяслы автономия лоас торйӧдӧма, шуисны.

— Збыль мӧй? Кыдзкӧ, мися, оз эскыссьы, эскыны позьтӧмтор кодь, — шуи ме сылы.

Котӧрӧнмоз ветліс канцелярияӧ да коркӧ-некоркӧ ки тыра кабала вайис, ме водзӧ шыбитіс:

— Со, он кӧ эскы, ас синнад видзӧд!..

Видзӧді да киӧн швачӧді шензьӧмла: удмурт коммуналысь картасӧ да, шӧр каръяссӧ да, дзонь конституциясӧ вӧлӧм лӧсьӧдӧма нин.

— Удмуртъясӧс Ставроссияса съезд вылӧ чукӧртны да сӧвет котыртны сӧмын и колис, — шуис сійӧ меным.

Сылӧн татшӧм удж вылӧ видзӧдігӧн менам сьӧлӧмӧй шоналіс: "Татшӧм уджалысьяс кӧ лоасны удмуртъяслӧн, сэсся оз быр пемыд мирын удмурт морт", — мӧвпалі ме.

(водзӧ лоӧ на...)

1924‐ӧд вося "Югыд туй" помалӧма!

Августын пӧшти став вын пукті декабрса номеръяс тексталӧм-лӧсьӧдалӧм вылӧ. Талун помалі 1924-ӧд вося медбӧръя номерсӧ. Кӧсъя сы бӧрын мӧдторйӧн заводитны ноксьыны, но 1925-ӧд вося номеръяс тшӧтш жӧ кута ньӧжйӧникӧн текставны.

Лыддигӧн со мый казялі.

1) Ноябрсянь вежсьӧма орфография: ӧти-кӧ, тӧдчымӧн унджык дефис пондӧмаӧсь пуктавны (весиг татшӧмтор сюри: "Ԅіновјев-јорт-гіжлӧм-піԍмӧ-јылыԍ"), мӧд-кӧ, кутшӧмсюрӧ войтыркостса кывъяс шуанног серти заводитӧмаӧсь гижны (шуам, "копераԏів", "комуԋізм" — ӧти О-ӧн да ӧти М-ӧн).

2) 1923-ӧд во помся номеръяс лыддян да казялан: сиктса олӧм уналаын гажтӧм. Пӧшти быд вӧлӧсьтысь гижӧны, йӧзыс пӧ олӧны гӧля, лыддьысян керка абу либӧ зэв омӧль, йӧз костын удж нуӧдсьӧ жеба. 1924-ӧд во помын олӧм тӧдчымӧн бурджык лои: йӧзыс чукӧртчӧны, велӧдчӧны, спектакъяс пукталӧны, стенӧ ӧшӧдан газетъяс вӧчалӧны, зільӧны выль ногӧн уджавны. Омӧльторъяс эмӧсь, дерт, но этшаджык нин.

Газет номеръяс йылысь радз пуктӧма татчӧ.

"Югыд туй" кузя помавлытӧм мунӧм

 Декабрсянь текстала 1924-ӧд вося "Югыд туй" газетъяс. Ӧні ноябрса номеръяс нин вӧчи. Ставыс кӧ лоас бур, ар пом кежлӧ дзонь вося петасыс лоас дась. Уджыс унакодь кад босьтӧ да, сэсся нин ньӧжмыдджыка кута "Югыд туйяснас" ноксьыны, мӧдторйӧ колӧ эськӧ босьтчыны. Сідзтӧ 1925-ӧд воын зэв уна номер петӧма, некымын во чӧж ковмас сыӧн ноксьыны.

Возьытлык (Ашальчи Окилӧн кывбурлы подстрочник)

Эм висьӧм му вылын —
Зэв лёк тайӧ висьӧмыс;
Родӧм ним сылы
Удмуртъяс пуктӧмаӧсь.

Ӧти воськов оз кольччы —
Ме бӧрся сійӧ ветлӧ,
Зэв уна мӧвп сійӧ
Шутӧмӧн кольӧ.

Со, шуам, висьтала:
Эм менам матысса,
Зэв вежӧра мортыс —
Зэв мича мӧвпӧй.

Кутшӧм жӧ мича
Шаньмӧдана кывъяс
Ме сылы гусьӧникӧн
Шуи эськӧ ӧти рытӧ.

Оз, оз ло шуӧма
Ньӧти кыв:
Родӧм висьӧмӧй
Мекӧд орччӧн восьлалӧ —
Став шуана кывйӧс
Кӧрталас да шыбитас.

Со ёртъясӧй ставӧн
Ывла вылын гажӧдчӧны.
"Вай и тэ лок", — шуӧны,
Ас дораныс ёна корӧны.

"Ме бара ог гажӧдчы", — шуа
Да ёртъясӧс колльӧда.
Пӧрысь морт моз ӧтнам
Ме керкаын коля.

— Тешкодь тэ, Аннук, —
Ёртъясӧй шуӧны, —
Пӧрысьмӧм сяма,
Измӧм сьӧлӧма.

— Сьӧлӧмӧй абу из,
Муса ёртъясӧй,
Абу жӧ пӧрысьмӧм
Менам том сямӧй.

Тіянысь эськӧ унджык
Гажӧдчи, ворсі,
Ворсі, йӧкті,
Вӧлі кӧ мезд...

Мездлунӧс родӧмӧй
Кытчӧкӧ воштіс,
Сямӧс тай, омӧльыд,
Чептӧн кӧрталіс...

Оригиналыс тані (лб. 15).

 

"Вын" небӧг презентация йылысь

Кык вежон кежлӧ локті Сыктывкарӧ да, артмис веськавны "Вын" небӧг презентация вылӧ. Ветлі ӧтнам: верӧсӧй лабораторияас кольччис юр выв тыр удж понда.

Дженьыдика гижа мероприяттьӧ йывсьыс.

Олег Уляшев висьталіс, кыдзи небӧгыс артмис. Пандемия дырйи Елена Валужене пӧ виччысьтӧг аддзис Клавдия Касеевалысь чуймӧдана кывбуръяссӧ. Регыд и Ксения Кармановалӧн гижӧд чукӧр сюри (Ивӧ Ксюш 2000-ӧд воясӧ на кывбуръяс лӧсьӧдавліс, да сэсся кыдзкӧ дугдіс — и со бара петкӧдчис, выль ногӧн нин). Тайӧ кык нылыс тӧдмӧдісны Елена Валуженеӧс Анастасия Кошлецкӧд, коді гижис рочӧн да комиӧн. Сэсся помӧсдінса нывъяскӧд йитчисны Анна Кучева да Анастасия Уляшева. Тадз артмис "Ворд" лито.

Олег Иванович чукӧртіс Клавдия Касеевалысь кывбуръяссӧ да босьтчис лӧсьӧдны сборник, гижӧдъясыс сьӧлӧм вылас ёна воисны да. Сійӧ кадӧ тшӧтш дасьтіс Ӧльӧксан Шебыревлысь небӧгсӧ. Кыкнан гижӧд чукӧрсӧ сетіс конкурс вылӧ Печать Агентство пыр. Да сэні тай раскраскаясыс вӧлӧмкӧ коланаджыкӧсь пыді вежӧртаса кывбуръясысь да, конкурсас авторъяс эз вермыны. Та вӧсна и вӧлі лӧсьӧдӧма ӧтувъя сборник. Сійӧс дасьтігас нин сюрисны Елена Игнатовалӧн бӧрдӧдчанкыв кодь кывбуръяс — найӧс тшӧтш жӧ небӧгас сюйисны. Ен да бур йӧзсянь сьӧм отсӧгӧн небӧгсӧ артмис лэдзны.

(Ассянь на содтышта: кык во сайын Ивӧ Ксюш да нӧшта кык зон кӧсйисны лэдзны кывбура кассетнӧй сборник, заявка сетісны, но кутшӧмкӧ кризис ли мый ли вӧсна небӧг лэдзӧмсӧ дугӧдӧмаӧсь.)

Ӧльӧксан Шебырев висьталіс аслас литература кружок йывсьыс. (Вӧлӧмкӧ, сійӧ коркӧ чуйдлӧма Ивӧ Ксюшлы комиӧн гижны — рочӧн пыдди.) Сэсся сьыліс ассьыс сьыланъяссӧ да гоз-мӧд кывбур лыддис. Сідзжӧ ассьыныс кывбуръяссӧ лыддисны Ивӧ Ксюш, Анастасия Кошлец да Клавдия Касеева. Елена Игнатова да Анна Кучева эз волыны, но налысь гижӧдъяссӧ лыддисны жӧ. (Елена Игнатова — велӧдысь, "Пожӧгса малтӧм кӧлдум" контактса котырӧн веськӧдлысь. Анна Кучева чужӧма Мысын, велӧдчӧма Сыктывкарын, а ӧні пӧ олӧ Мӧскуаын.)

Александр Чувьюров некымынысь вӧчліс "шылада костъяс" — гитараӧн ворсіс. Олег Уляшев сьыліс "Сёрми" да "Пожӧм" сьыланкывъяссӧ.

Концерт бӧрын сёрнитіс Г.И. Балакшина Национальнӧй небӧгаинысь. Библиотекаас пӧ сетӧма 200 гӧгӧр экземпляр, джынсӧ нин разӧдӧма Коми республикаса небӧгаинъясӧ.

Нӧшта ӧти тӧдса морткӧд паныдасьлі — Полугрудов Ӧльӧксейкӧд. Сійӧ локтіс, медым сетны Клавдия Касеевалы диплом да приз "Эзысь борд" конкурсын вермӧмысь.

Бӧръяпомыс ставным фотографируйтчим. Фотояс позьӧ аддзыны "Коми поэзия да проза" котырысь.

Мед став дзоридзыс дзоридзалӧ!

Со кодсюрӧ пондісны Анна Кучевалысь "Шева чуман" мойдана повесьтсӧ критикуйтны: юрын пӧ нинӧм оз коль. Ёна шензи: буретш сюжетыс ясыда гӧгӧрвоана. Васалы, ичӧтик нывкалы сюрӧ чугун гугӧдан, гуся ӧдзӧс, еретнича вын, сэсся сійӧ велалас кутшӧ пӧртсьыны. Тӧдмасяс ортыскӧд. Сы бӧрын аддзас ыджыд мамыслысь ортсӧ — и регыд бабыс сьӧкыда висьмас. Васа мӧдӧдчас мӧдаръюгыдӧ Педьӧ чожыскӧд ловзьӧдана вала. Зэв сьӧкыд туй бӧрын ловзьӧдана васӧ найӧ судзӧдасны, но нывкаыс став вынсӧ воштас, ортыскӧд торйӧдчас и, асьсӧ нин ковмас кулӧмысь мездыны. Дзоньнас повесьтсӧ позьӧ лыддьыны "Войвыв кодзув" журналысь либӧ "Анятусь" котырысь.

Меным тай мойдыс ёна кажитчис-а. Ӧти-кӧ, кад бергӧдлӧмыс да ылдӧс (пространство) гугӧдалӧмыс либӧ вежлалӧмыс сьӧлӧм вылӧ воис. Чугун гугӧдан отсӧгӧн позьӧ чӧскыдторъяс босьтны. Гуся ӧдзӧс сайысь тшӧтш жӧ позьӧ быдсикас буртор судзӧдны; ӧдзӧсыс гуся жырйӧ петкӧдӧ, кӧть стен саяс ывла. Васа кутшӧ пӧртсьӧ — да мирсӧ аддзӧ нин кутш синмӧн:

"Синмыс ачыс куньсис — та мында рӧмсӧ да югыдсӧ Васалы эз на мойви аддзывнысӧ. Сэсся куньтырасьыштіс да этшаникаӧн кыйкъялыштіс жӧ гӧгӧрыс. Казяліс ылі конда вылысь кодзувкотъясӧс, вужля улысь шыр син югнитӧм, ты вомӧн лэбысь кӧрсунӧс, аддзис весиг, мый мышку саяс керсьӧ. Рӧмъясыс! Рӧмъясыс... татшӧм рӧмыс морт синмын абу, татшӧм кывйыс морт вомын абу..."

Васалысь корасны сэтӧр кор вайны, да сійӧ вӧрӧ ылалас (бара ылдӧс вежласьӧма да). Сэні паныдасьлас кулӧм ыджыд батьыскӧд да мӧдӧдчас сыкӧд бӧр. Вӧлӧмкӧ, и кад пондӧма вежласьны-кытшлавны:

"— Матын шуин да, та дыра мунам...
— Местаыс матын да, кадыс ылын.
— Кыдзи?
— Кадыс кытшлалӧ. Кымын дыр мунан, сымын ылӧ воан.
— А кытчӧ ми мунам?
— Бӧр водзӧ.
— А ӧні ми кӧнӧсь?
— Костас.
— Мый костас?
— Курич костас.
— Кутшӧм курич?
— Кад курич."

Ловзьӧдан ва корсигӧн Васа веськалӧ мӧдаръюгыдӧ, кӧні кадыс бара жӧ кытшлалӧ, весиг дзик нин дзугсьӧ:

"— Таладорас кадыс абу, талуныс аски, а аскиыс тӧрыт. Код тӧдас, кутшӧм лунын ті сибдінныд. Колӧкӧ, ті аскиас, а ыджыд мамыд войдӧрлунсӧ на колльӧдӧ, бӧръя лунсӧ. А, колӧкӧ, сійӧ аскомысяс нин, а ті талунсӧ вуджанныд. Ӧдвакӧ нин сійӧс суӧданныд. Кадыс ӧтарас и мӧдарас ветлӧ, туйсӧ дзугӧ."

...Мӧд-кӧ, мича мойдана кывйӧн повесьтыс гижӧма. Со вайӧда неыджыд фрагмент:

"Сатшкысис пыж нырыс діӧ. Эжва шӧрын козъя ді. Эжва шӧрын пожӧма ді. Ді джынйыс козъя, мӧд ді джынйыс пожӧма. Ді ӧтар-мӧдарас Эжваыс вожалӧ. Шуйга берегас еретнича Зарема сулалӧ, гӧрд платтьӧа, кинас ӧвтчӧ. Веськыд берегас ыджыд батьыс сулалӧ, еджыд паськӧма, кинас ӧвтчӧ. Ӧтиыс Васалы горзӧ. Мӧдыс Васалы горзӧ."

И сы бӧрын Васалы ковмас мӧвпавны: кокни туй бӧрйыны, медым ыджыд мамсӧ мездыны, али сьӧкыдсӧ? (Тшӧтш ёна сьӧлӧм вылӧ воис тайӧ местаыс.)

"— Василиса, лок татчӧ! Меланьӧ лок! — Горзӧ еретнича.
— Василисушка, лок ме дорӧ! Таланьӧ лок! — Горзӧ ыджыд батьыс.
— Василиса, лок! Ме тэнӧ велӧда, ставсӧ висьтала! Медся кужысь лоан сиктад! — Горзӧ еретнича.
— Василисушка, лок! Ме тэныд восьта! Медся тӧдысь лоан сиктад! — Горзӧ ыджыд бать.
— Василиса, лок! Быдӧн тэысь кутас повны, быдӧн кутас пыдди пуктыны! — Горзӧ еретнича.
— Василисушка лок! Быдӧн отсӧгла тэ дорӧ локтас, быдӧн кутас пыдди пуктыны! — Горзӧ ыджыд бать.
— Василиса, меланьӧ! Велӧда да, быдӧнӧс кутан кужны тшыкӧдны! — Горзӧ еретнича.
— Василисушка, таланьӧ! Велӧда да, быдӧнӧс кутан кужны бурдӧдны! — Горзӧ ыджыд бать.
— Василиса, меланьӧ! Велӧда ыджыд мамтӧ гуся сьӧд кывйӧн бурдӧдны! Аски нин бурдас! — Тшӧктӧ еретнича.
— Василисушка, таланьӧ! Отсала ыджыд мамтӧ бурдӧдны, туй инда, кипель сета. Ачыд ставсӧ судзӧдан, верман кӧ. — Корӧ ыджыд батьыс."

Васа весьӧпӧрас, сэсся сьӧкыдджык туйсӧ бӧръяс.

И шуда дзолядырся эпизодъяс (ворсӧмъяс да мый да) сьӧлӧмӧс вӧрзьӧдӧны.

Сідзкӧ, дона комияс, энӧ броткӧй, а лыддьӧй мича мойдсӧ!

Дерт, кокни гижӧдъяс тшӧтш жӧ колӧны. Но сыысь кындзи кӧ нинӧм мӧдтор оз ло, велӧдчӧмджык коми дугдас комиӧн лыддьысьны.

Мед жӧ став дзоридзыс дзоридзалӧ!

Куим во сайын лёк юӧр меным воис. Ёна бӧрді, но зэв зіля понді отсавны финн-йӧгра лабораториялы: быдсикас гижӧдъяс Коми онлайн небӧгаинӧ дасьтывлі да пуктывлі, Коми тӧданін сайтӧн ёнджыка понді ноксьыны, да мукӧдтор.

Ӧні бара воис кад тайӧ уджас вӧйны. Кыдз позьӧ пыдіджыка.

Ӝужыт писпу йылъёс... (Флор Васильевлӧн кывбурыслы подстрочник)

Джуджыд пу йывъяс
Чышкӧны медбӧръя кымӧръяссӧ.
Еджыд кымӧр ёкмыльяс
Шлывгӧны лӧз рӧмпӧштан вывті.

Вӧрыс тшӧтш лӧньлӧ,
Джуджыд енэж сӧдзигтырйи.
Веж куст бара томмӧ,
Тӧвтӧг весиг кышакылӧ.

Кельыдлӧз енэж моз
Сӧдзӧ вочасӧн лов.
Рӧмпӧштанын кодь
Сійӧ тӧдчӧ мича, яръюгыд.

Оригинал тані (180 лб).

Ыджыд аттьӧ Ӧньӧ Лавлы отсӧгысь!

Кос* пу йылын тури

(шмонь; сиа сійӧс "йӧзкостса этимологъяслы")

Коми йӧз шуӧны: "кос пу йылын тури йылысь висьтавны" — сідзкӧ сӧрны, нинӧм абусӧ больгыны. Кыдз нӧ тайӧ зумыд кывтэчасыс артмӧма?

Та йылысь ме пӧчӧсянь кывлі. Ачыс сійӧ чужлӧма-быдмылӧма Кардорын. А сэтчӧ тшӧкыда волывлӧма Уйма сиктысь Ӧмидз Семӧ. Ӧти праздник лунӧ карса площадь вылын сійӧ и висьталӧма кос пу йылысь турисӧ:

"Коркӧ важӧн Кардорсянь неылын вӧлі кимӧститчан нюр. Коді сэтчӧ веськавлас — пондас нинӧм абусӧ лӧсьӧдлыны; вежӧраджыкъясысь сэсся бур мойдысьяс артмывлӧмаӧсь. Нюр вывсьыс пӧ ачыс Мюнхгаузен барон турипув вотлӧма. Карыд ӧд миян Еджыд саридз дорын да, важысянь гранича сайысь быдсикас йӧз татчӧ волывлӧмаӧсь.

Локтасны ӧтчыд Кардорӧ кык купеч — Прансуз муысь да Коми муысь.  Прансузыд став тӧварсӧ вузалас да войвывса вӧрті мӧдас ветлӧдлыны. Тӧдлытӧг и воас кимӧститчан нюрад. Ойя да ойя, мый нӧ сыкӧд лоис? Юрыс кутіс бергӧдчыны, мыйкӧ сьылӧ нисьӧ горзӧ... А нюр шӧрас друг быдмис джуджыд пашкыр... турипув пу. Вотӧсъясыс мичасьыс-мичаӧсь!..

Садьсялыштас прансузыд да пондас турипув тусьяссӧ чукӧртны. Локтас карад да базар вылӧ нуас. Ставыс шензьӧны: кытысь нӧ пӧ татшӧм бур вотӧсыс? Турипув кодь, но кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс.

— Развесистая клюква! — вочавидзӧ прансуз.

Йӧзыс сералӧны, оз эскыны. Сӧмын коми тӧргӧвеч шуӧ: ветла пӧ, видзӧдла, мыйся пашкыр турипув быдмӧ Кардор гӧгӧр нюръясын.

Воис нюрад, аддзис турипув путӧ. Кӧсйӧ коми купечыд тусьяс вотны — да юрыс кутіс бергӧдчыны, ачыс сьылӧ нисьӧ горзӧ... Мыйся вӧрса тані кимӧститчӧ?

Коркӧ-некоркӧ садьсялыштіс тӧргӧвечыд да аддзис: турипув пуыд косьмӧма, а сылӧн йылас тури пукалӧ. Аттӧ дивӧ!

Локтіс бӧр карад да аддзылӧмтор йылысь и висьталіс, сэсся бӧр Коми муӧ муніс.

Сы бӧрын пӧшти став кардорсаыд йӧймисны: шӧйтӧны нюрас, сэсся ӧта-мӧдыслы быдсяматор сӧрӧны. Некод оз уджав, сӧмын мойдъяс мойдӧны. Веськыд мат!

Карса натшальство скӧрмис да приказӧн тшӧктіс: нюрланьыс ветлыны дзик оз позь; нинӧм абусӧ висьталӧмысь да лицензиятӧг мойдӧмысь — штрапуйтасны да чижовкаӧ пуксьӧдасны.

Некымын во мысти Уйма сикт гӧгӧр пондас шӧйтны кутшӧмкӧ гундыр нисьӧ ош. Ӧти мужик аддзас сійӧс вӧралігас да повзяс, горзігтырйи сиктас котӧртас. Аньяс-жонкаяс пырысьтӧм-пыр Уйма пасьтала разӧдасны лёк звер йылысь сёрни. Ставыс полӧны-тіралӧны: "Ойя да ойя, сёяс миянӧс мисьтӧм бугыльыс!"

Локтӧ скӧр урадник, равзӧ:

— Ставнытӧ штрапуйта! Ставнытӧ чижовкаӧ пуксьӧда! Бара нинӧм абусӧ сӧранныд!

Вӧралысьыд вочавидзас:

— Ачым аддзывлі, сё збыль! Вайӧй ӧтлаын кыям сійӧс!

Чукӧртчисны уймасаяс да мӧдӧдчисны вӧрӧ. Коркӧ-некоркӧ и петкӧдчас ош нисьӧ гундырыд. Йӧзыд кӧ ӧтлаын — оз нин повны. Вӧтчӧны звер бӧрся... а сійӧ кимӧститчан нюрлань котӧртас! Вӧралысь шуӧ:

— Кыдзи нӧ сійӧс кыям? Сэтчӧ ӧд оз позь муннысӧ!

Урадник горзӧ:

— Талун позьӧ! Ату его, ату! Ураааа!

А гундырыд нин нюрас. Юрсӧ чатӧртӧма, лёка равзӧ...

Тури повзяс,
Енэжас лэбзяс.
Кос пу ловзяс —
Пытшкӧсыс небзяс;
Юас-нёнялас
Нюрпытшса ваяс —
Да турилань каяс.

Пу бӧрсяыс и гундыр-ошкыд лэбзис.

Локтісны гортас уймасаяс. Быттьӧ нинӧм эз и вӧв, некод нинӧм оз мойд, оз сӧр. Бырӧма кимӧститчан нюрыд. Регыд и кардорса натшальство приказсӧ дугӧдіс — оз нин пӧ ков.

...А мый нӧ лои коми купечыдкӧд? Неважӧн ӧти нывка меным висьталіс:

— Пӧрысьяссянь кывлі: вӧлі пӧ миян сиктын Мойдысь Вась, тӧргӧвеч. Ӧтчыд Кардорсянь локтӧм бӧрын кос пу йылын тури йылысь висьталӧма, а сэсся быдсикас мойдъяс лӧсьӧдӧма. Кадысь водз пӧ кувсьӧма, важӧн нин мӧдаръюгыдас. Кывзім пӧ сійӧс нимкодьпырысь, а ӧні нинӧм нин пӧ огӧ вермӧй казьтыштны, ставыс вунӧма. Сӧмын „кос пу йылысь тури висьтавны“ лои пӧслӧвичаӧн."

***

Менам пӧчӧ кӧ Ӧмидз Семӧсянь тайӧс кывліс — позьӧ эскыны! Кодкӧ шуӧ, Семӧыд пӧ ачыс дзолядырйиыс ылавлӧма да кимӧститчан нюрас веськавлӧма. Энӧ кывзӧй татшӧм йӧзсӧ — кос пу йылысь тури найӧ висьталӧны!

 

* эм нӧшта "коз пу йылын тури" вариант

PS Ыджыд аттьӧ бур йӧзлы редактируйтӧмысь!

Садьмасны оз таво мукӧд коми блогъяс?

Колян воын пӧшти став коми блог ланьтіс-унмовсис. Гожӧмнас Ӧльӧш Рассыхаев вӧчис уна туйвыв пасйӧд Манарага йылысь, арнас нинӧм эз нин йӧзӧд. Алёна Тувсовъялӧн ньӧти гижӧд эз пет. Арся блог 2016-ӧд во помсянь чӧв олӧ... Ме, дерт, зіля, медым быд вежон кӧть мыйкӧ петіс (со ӧні "кӧть мыйкӧ"-сӧ лӧсьӧда), сӧмын и мӧдторйӧн ноксьыны колӧ: шуам, 1924-ӧд вося "Югыд туй" газетъяс текставны. Тайӧ унакодь кад босьтӧ: ӧти-кӧ, 1923-ӧд вося ноябр тӧлыссянь пондӧмаӧсь петны дзонь коми кывъя номеръяс, мӧд-кӧ, файн-ридерӧн колӧ дыр ноксьыны (ачыс программаыс ньӧжмыда уджалӧ, нӧшта газетыслӧн быд лист бок торйӧдӧма некымын фото вылӧ). Сэсся ставсӧ выльысь видлавны колӧ, ӧнія графика вылӧ вуджӧдны, бара ставсӧ лыддьыны...

Со тадзи олам-вылам. Чуксавны "вайӧй мыйкӧ гижам!" ог нин кут.

Коԁлы Ԋіколај Ԏереԋԏјевлыԍ лунԋебӧгсӧ ыстыны?

Тајӧ гіжӧԁсӧ нароԍнӧ лӧԍӧԁі Молоԁтсов анбурӧн. Ӧԏі-кӧ, Санԁрӧ Ваԍӧлӧн талун чужан лун. Мӧԁ-кӧ, шыӧԁча Молоԁтсов ногӧн кокԋыԁа лыԃԃыԍ јӧз ԁорӧ.

Ԋеважӧн петіс Ԋіколај Ԏереԋԏјевлӧн лунԋебӧг, сіјӧс ԁаԍтісны Јекаԏеріна Хоԅајінова (Іԅва муԅејыԍ), Маріна Феԃіна ԁа ме. Меным ԍетісны 10 екԅемпԉар, на піыԍ 7-сӧ ысті ԋін јортјаслы ԉібӧ регыԁ налы мӧԁӧԁа. Коԉас 3 екԅемпԉар, ог тӧԁ, коԁлы коԅнавны, бур комі јӧзыс уна-ԁа. Кыԇі ме гӧгӧрвоі, Іԅвасалӧн лоас поԅанлун ԋӧбны лунԋебӧгсӧ муԅејыԍ; поԅас-ӧ закажітны поштаӧн мӧԁ рајонјасыԍ, ог тӧԁ. Сіԇкӧ, вӧзја вӧчны таԇ: коԁі 1) кӧсјӧ ԋебӧгсӧ, 2) ӧні контактын менам јортјас лыԁын ԁа 3) Іԅваԍаԋ ылын олӧ, меԁым меным гіжас контактӧ. Меԁвоԇԇа кујім мортлы ыста.

Лунԋебӧгас ыҗыԁҗык јукӧнсӧ гіжӧма Молоԁтсов ногӧн; таԇі, орігінал ԍерԏі, сіјӧс і јӧзӧԁӧмаӧԍ. Ем параԉԉеԉ ԏекст рочӧн. Ме кӧсја ԍетны ԋебӧгсӧ јӧзлы, коԁјас оз шуны „ој, ԍӧкыԁ пӧ важ ногӧн лыԃԃыны“ ԁа оз понԁыны віԇӧԁны куш роч ԏекстӧ. Со і лӧԍӧԁі ԋеыҗыԁ „квест“ — асԍым гіжӧԁ молоԁтсовічаӧн вӧчі.