Александр Гротендиклӧн “Няньпиян да кӧдзас” небӧгысь

Тӧрыт тӧд вылӧ усис "Няньпиян да кӧдзас" небӧг (лыдди сійӧс во дас сайын). Авторыс – нималана прансуз математик, Александр Гротендик. Сійӧ казьтылӧ ассьыс олӧмсӧ, мӧвпалӧ, кыдзи йӧзыс ӧта-мӧдыскӧд лӧсялӧны, кыдзи математика теорияяс артмӧны. Аслас ӧти теория йылысь сійӧ шуис: идеяыс пӧ вӧлі челядьлы чача кодь, гашкӧ, та вӧсна некод сійӧс эз и видлав, эз сӧвмӧд. А сійӧ босьтчис – да математикалы коланатор артмӧма.

Небӧгысь неыджыд юкӧн комиӧді дженьдӧдӧмӧн. (Бурджык эськӧ вӧлі, сійӧс кӧ прамӧй гижысьяс комиӧдісны, но налӧн кадыс, ме чайта, абу.) Тані сэтшӧм жӧ мӧвп петкӧдлӧма: сюсьджыка кӧ видзӧдлан "ковтӧмтор" вылӧ – мича, озыр енкӧла тэ водзын воссяс...

Со мый Гротендик гижӧ.

Чайта, меным колӧ медводз гӧгӧрвоны, кыдзи лӧсялісны “вына” да “жеб” йӧз математика енкӧлаын – сійӧ кадӧ, кор ме ачым вӧлі сы пытшкын.

Ӧні, та йылысь мӧвпалігмоз, ме пыр шензя со кутшӧм тешкодьтор вылӧ. Вӧлӧмкӧ, тайӧ енкӧласьыс вель ыджыд юкӧнсӧ ме эг и казявлы (ог и тӧд, мыйла). Но сэтчӧ пырӧмаӧсь йӧз, кодъяскӧд ме тшӧкыда паныдасьлі. Тыдалӧ, тайӧ котырыс менам син водзын вӧлі быттьӧ “кадъя нюр”: мыйла сійӧ колӧ, мый сэн керсьӧ, меным эз вӧв ясыд. Уна вылӧ, ме эськӧ верми сылы сетны скрипка резонатор роль, код вылын ворсӧны гырысь мастеръяс. Ме аддзи сӧмын рудіник, нинӧмӧн торъявтӧм масса, коді пукалӧ бӧр радъясын семинаръяс да коллоквиумъяс вылын. Тайӧ йӧзыс быттьӧ чужӧмаӧсь, медым вуджӧрын овны да повны: друг пӧ кодкӧ менӧ казялас? Найӧ пӧшти некор нинӧм йылысь эз юавны докладчикӧс: полісны, оз-ӧ ло юалӧмыс лӧсявтӧмӧн (дай быттьӧ асьныс водзвыв тӧдісны та йылысь). Найӧ кӧ и смелмӧдчывлісны да шыӧдчывлісны (либӧ матыстчывлісны) тӧдчана специалистъяс дорӧ (миян дорӧ), вӧчны вермисны тайӧс сӧмын кулуаръясын (кор аддзывлісны, мый "нималана туялысьяс" оз кӧсйыны дзик пыр ӧні ас костаныс сёрнитны). Налы быттьӧ вӧлі яндзим босьтны дона кад миянлысь, пыдди пуктана йӧзлысь...

...1970-ӧд воын, менам “садьмӧм” бӧрын, тайӧ “нюрыс” быттьӧ вуджӧр сайысь петіс: “рудіник масса” менам син водзын быттьӧ ловзьӧма. Виччысьтӧг ме сійӧ жӧ воас “оланінӧс вежи”. Ме эновті медводдза радъяссӧ “нюр” вӧсна; ме ёртаси йӧзкӧд, кодъясӧс во сайын на чайті сісь гажтӧминын олысьясӧн. Сідз шусяна “нюр” заводитіс сёрнитны мекӧд морт гӧлӧсъясӧн; гудыр, буса сайӧд, коді вӧлі “кыӧма” сӧмын менам вежӧрӧн, усис чаль чуньӧн вӧрзьӧдӧмысь, да уна рӧмӧн пӧртмасис менам син водзын – выль олӧм заводитчис!

СЫКТЫВКАРӦ ВЕТЛӦМ БӦРЫН – 3

*** 

Вывті дыр нокси Илля Вась гижӧдӧн да, сӧмын куим час бӧрын мӧдӧдчи кар шӧрӧ. Пыри ИЯЛИ-ӧ, а вахтаын уджалысь шуӧ – Йӧлгинь Цыпанов пӧ гортӧ мунӧма нин, талун дженьыд лун да... Но инӧ, Артур Артеевкӧд кӧть паныдасьла. Печать керка дорын триньӧбті сылы – вӧлӧмкӧ, абу жӧ тан, но минут вит мысти пӧ машинаӧн волас. Виччысигӧн аддзи тӧдса чужӧмбана мортӧс – гашкӧ, тайӧ вӧлі Олег Уляшев, но яндыси да сы дорӧ эг шыӧдчы.

Артур сетіс меным небӧг тыра сьӧкыдкодь пакет. Мӧдӧдчи гортӧ. Автобусын заводиті лыддьыны Сергей Морозовлысь “Тэбук керӧс” висьтсӧ, но лои кыдзкӧ “шог дай-и гажтӧм”*: гижӧдыс куш “производственнӧй” – бурӧвӧй уджъяс войвылын нуӧдӧм йылысь, да нӧшта сэні шӧр персонаж, Шомысов, дыш морт; сійӧ няргӧ – аслам чужан муын пӧ уджтӧ оз кӧсйыны сетны; сійӧс Царёв директор шуӧ “гастролёрӧн”. Сійӧ кадӧ, кор комияс асьнысӧ озджык пыдди пуктыны, а ӧтуввезса тролльяс “прӧстӧй роч работягаяс” нимсянь на вылын ыджыдалӧны, сэтшӧмторсӧ помӧдз он и кӧсйы лыддьыны. Эм ӧд збыльысь бур, мича да пыді мӧвпа коми гижӧд – дай абу этша. 

Рытнас водзӧ Илля Васьлысь гижӧдсӧ онлайн небӧгаинӧ лӧсьӧді, нӧшта Ӧньӧ Лавлы Михаил Елькин кывбуръяса файл ысті (Мӧскуаын* на, “Ордымъяс” лыддьӧмысь шойччигмоз, корректируйті сійӧс). Зэв енбиа поэт: 

     “Ог вештысь став уджйӧзысь туй помӧ вотӧдз, 

     И ас вылысь найӧс ме мӧдлы ог йӧткышт... 

     А бур, гашкӧ, уджйӧз кӧ сьӧлӧмӧс сотӧ 

     И уджйӧзсӧ тӧдӧмӧн — овнысӧ тшӧктӧ...”

  

*** 

Субӧтаӧ ветлі финн-йӧгра лабораторияӧ – гӧститны. Сёрнитыштім Ӧньӧ Лавкӧд олӧм-вылӧм йылысь, коми кыв да коми йӧз йылысь: мый керны? Петан туй огӧ аддзӧй. Капитализм дырйи зэв сьӧкыд коми кыв сӧвмӧдны. Да кодлӧн ӧтуввезйын пукавны кад эмышт, оз паськӧд коми гижӧд, “мукӧдъяс кодь” лоны кӧсйӧ. Видзӧдлан кӧ коми нывбаба контактса лист бокӧ – аддзан сэтысь пырджык “Kinder, Küche, Kirche”* тематика кузя репостъяс, да ставыс рочӧн. (А комиясӧс либӧ аньясӧс увтыртысьяс ӧд зэв радӧсь сыысь...)

Ме абу социопсихолог, ог тӧд, мый колӧ шуны, медым комияс садьмисны. Дай сьӧкыд коми культура йылысь сёрнитны тшыг нисьӧ пӧт йӧзкӧд, кодъяслысь медбӧръя няньтор да сӧстӧм ва-сынӧд кӧсйӧны мырддьыны... Дерт, выльысь и выльысь шыӧдча комияс дорӧ, медым асьнысӧ пыдди пуктісны, комиӧн лыддьысисны. А лёк йӧз кӧ коми гижӧд увтыртӧны – 

     “Муза тӧдысьлы кӧн ен,

     Сӧмын из вандаллы сэн”.

(Фридрих Шиллер; комиӧдӧма Ӧльӧш Иван) 

* Тадзи гижӧма вӧлі 20-ӧд воясын ӧти томиник селькор; кывбурсӧ “Ордым” журналӧ абу босьтӧмаӧсь. 
* Стӧчджыка кӧ, Люберцы карын, кӧні миян дача. 
* "Челядь, пусьӧм-пӧжалӧм, вичко". Тайӧ немеч зумыд кывтэчасыс петкӧдлӧ, кыдзи консерваторъяс видзӧдлӧны аньяс вылӧ.