2019-ӧд во помасигӧн

Веськыда шуа: кыпыд текстъяс гижны ог куж. Но чолӧмавны коми йӧзӧс колӧ эськӧ, дай "Коми блогйысь" котырным бара узьыштӧ. (Казьтыла: 2016-ӧд воын коми блогйысьяс зэв зіля гижавлісны, весиг выль воӧн чолӧмалан эстафета нуӧдісны. Гашкӧ, локтан воын бара кодкӧ гижны босьтчас?)
Комияслы унатор кӧсъя сины: медым олӧмныд лои кыпыдджык, кокньыдджык, медым коми кыв, коми литература, коми история пыдди пуктісныджык, сідз водзӧ. Но прӧста сідзи олӧм оз вежсьы, ковмас вермасьны, не сетчыны, лёк сёрни не кывзыны, не повны. Медым жӧ тайӧ тіян артмас!
Эг на помав Сыктывкарӧ ветлӧм йылысь казьтылӧмӧс. Локтан воын водзӧ гижны босьтча.

Мед шуӧны?..

Лыдди Коми Енкӧлаысь Нина Обрезковалысь кывбурсӧ:

Гижӧма мичаа, но идеяыс меным эзджык сьӧлӧм вылӧ во. Чайта: коми кывтӧ дорйыны колӧ эськӧ мӧд ногӧнджык. Авторыс быттьӧкӧ лэдзӧ пеж комифобъяслы комиясӧс увтыртны: "Мед шуӧны..." пӧ. Да, ачыс Нина Александровна бура велӧдчӧм морт, уна коми гижӧд лыддьӧма да коми кывйысь оз нин ӧтдортчы. Но эмӧсь и мукӧд йӧз, кодъяс коми кывйысь яндысьӧны. Найӧ, гашкӧ, коми литература школаын эз велӧдны. Найӧ, гашкӧ, коми история омӧлика тӧдӧны. Найӧ, гашкӧ, чайтӧны: комиӧн пӧ сӧмын сиктса оласног йылысь позьӧ сёрнитны. Да, сэтшӧм миян пропаганда. Но колӧ, медым тайӧ омӧлика велӧдчӧм (коми кыв боксянь) йӧз вежисны ассьыныс видзӧдлас! Колӧ, медым челядь эз дугдыны комиӧн сёрнитны, кутшӧмкӧ йӧй морт кӧ на вылын сералас! Колӧ, медым быд коми морт ясыда гӧгӧрвоис: коді шуӧ, коми кыв пӧ "абу мича" да "абу сюсь" — ачыс пемыд, культуратӧм морт, весиг сылӧн кӧ эм учёнӧй степень. Колӧ, медым быд коми мортлы вӧлі тӧдса цитата: "Муза тӧдысьлы кӧн ен, сӧмын из вандаллы сэн" (сідзкӧ, коді коми кывтӧ увтыртӧ, сійӧ вандал). Колӧ, медым коми йӧз гӧгӧрвоисны, кутшӧм вылыс тшупӧдӧ кайӧма коми литература сӧвет кад дырйи (а абу кӧ нуӧдӧмаӧсь "национализмкӧд" ковтӧм тышкасьӧм 30-40-ӧд воясӧ, нӧшта вылынджык эськӧ вӧлі...). Колӧ, медым коми йӧз тӧдісны: 20-30-ӧд воясӧ комиӧн гижӧмаӧсь математика, физика, химия велӧдан небӧгъяс, ывлавыв йылысь гижӧдъяс (медводдзаыс, Иван Митюшовлӧн "Мувыв чужӧм югдӧдӧм", петӧма 1922-ӧд воын); дай ӧні, шуам, Анатолий Ракин гижӧма комиӧн лэбачьяс да пемӧсъяс йылысь. Колӧ, медым йӧз эз вунӧдны: комиӧн позьӧ быдтор йылысь гижны да быдлаын сёрнитны. Кывбурын гижӧма: "А меным некутшӧм мӧд кыв оз ков, кор ытшка литовкаӧн асъя видзьяс." Тайӧ оз отсав ковтӧм стереотипъяскӧд, йӧзлӧн комплексъяскӧд вермасьны! Коми кыв — абу сӧмын "видзвывса" да "сиктса" кыв!

Виччыся Нина Александровнасянь йӧзӧс югдӧдан мича коми гижӧд. Медым став коми йӧз шуисны: "коми кыв миянлы колана, сійӧ мича да сюсь, и тайӧс оз гӧгӧрво сӧмын дзик пемыд морт".

СЕМӦНДРЕЙСАЯСЛЫ (дженьыда)

1. Коді шуӧ, Туту.руса конкурссӧ критикуйтысьяс пӧ коми йӧзӧс да Мутнӧй материксӧ увтыртӧны: ставныд Альберт Ванеевлысь кывбурсӧ "Семӧ Ӧндрей сикт" лыддинныд? Уна котырӧ пуктӧма вӧлі. Шуам, татчӧ. Мыйла нӧ тайӧ кывбурсӧ онӧ паськӧдӧй, онӧ ошйысьӧй? Онӧ пыдди пуктӧй нималана коми гижысьӧс да туялысьӧс?
2. Ті ӧмӧй онӧ гӧгӧрвоӧй: вермасьӧмыс — йӧй, организаторъяслӧн сизим класса "школота" вкус, финалӧ кӧ веськалӧмаӧсь "Бухалово", "Мошонки" да с. в. Зэв тай "серамбана"! А тіянлы нимкодь, мый прессаын тіян сиктныд лоас Бухаловокӧд орччӧн?
3. Конкурссӧ ёна пиаритӧны. Абу-ӧ тайӧ страннӧ? Мыйла тайӧ поснитор йывсьыс быдлаын гижны заводитӧмаӧсь? Гашкӧ, медым тіянӧс манитны да сэсся мыйкӧ мырддьыны, кыдзкӧ ылӧдны, кутшӧмкӧ выль лёк закон лӧсьӧдны?
4. Но, вермис сиктныд — и колӧ президентӧс корны? Сэтшӧм поснитор вӧсна? Али тайӧ кодлӧнкӧ провокация, медым тіянӧс сэсся увтыртны?

"Пасйӧдъяс" блогӧ гижны эг планируйт, да ковмис...

Ӧнія мортыд, буракӧ, зэв импульсивнӧй да терпитны вермытӧм. Вежон чӧж "Коми блогйысь" котырыс нинӧм оз йӧзӧд – кодкӧ нин группасьыс петны заводитӧ (кӧть участвуйтӧмысь сьӧм мынтыны оз ков). Сідзкӧ, неыджыд вочакыв гижышта, кӧть и ӧні нин войся кад. Кӧть, гашкӧ, менам гижӧд вӧсна нӧшта некымын морт котырысь петасны (бур тай помка!).

Ас йылысь со мый шуа. Да, медбӧръя вежоннас ме блогйысьны эг удит: помалі лыддьыны 1928-ӧд вося "Ордым" журналъяс (ӧнія ногӧн гижӧм текст файлъяс редактируйтны), нӧшта содтавлі Коми онлайн небӧгаинӧ Ананий Размысловлысь гижӧдъяс ("Медводдза любов" поэмасӧ, журналъясын йӧзӧдӧм кывбуръяс да письмӧяс). Университетын бара жӧ уджавны колӧ, та вӧсна вывті зіля коми гижӧдӧн ноксьыны ог вермы. (Ӧти сайын орччӧда: августын, отпуск дырйи, ме лыдди квайт "Ордым"-са номер. Семестр заводитчис – сӧмын кык номер ӧти тӧлысьӧн видзӧдлыны удита. Специалистъяслӧн удж серти – тайӧ пӧшти нинӧм!)

Мукӧдъяс, буракӧ, тшӧтш озджык вермыны блогйысьны, кадыс ӧні сьӧкыд. Но ас опыт серти со мый шуа шоча петысь гижӧдъяс йылысь: овлӧ, дзик нин шогӧ уся коми блогъяс "узьӧмысь" – а сэсся виччысьтӧг некымын морт интереснӧйтор гижасны.

Выльысь и выльысь шуа: комияс, ӧта-мӧднытӧ пыдди пуктӧй да буртор вылӧ ышӧдӧй!

Александр Гротендиклӧн “Няньпиян да кӧдзас” небӧгысь

Тӧрыт тӧд вылӧ усис "Няньпиян да кӧдзас" небӧг (лыдди сійӧс во дас сайын). Авторыс – нималана прансуз математик, Александр Гротендик. Сійӧ казьтылӧ ассьыс олӧмсӧ, мӧвпалӧ, кыдзи йӧзыс ӧта-мӧдыскӧд лӧсялӧны, кыдзи математика теорияяс артмӧны. Аслас ӧти теория йылысь сійӧ шуис: идеяыс пӧ вӧлі челядьлы чача кодь, гашкӧ, та вӧсна некод сійӧс эз и видлав, эз сӧвмӧд. А сійӧ босьтчис – да математикалы коланатор артмӧма.

Небӧгысь неыджыд юкӧн комиӧді дженьдӧдӧмӧн. (Бурджык эськӧ вӧлі, сійӧс кӧ прамӧй гижысьяс комиӧдісны, но налӧн кадыс, ме чайта, абу.) Тані сэтшӧм жӧ мӧвп петкӧдлӧма: сюсьджыка кӧ видзӧдлан "ковтӧмтор" вылӧ – мича, озыр енкӧла тэ водзын воссяс...

Со мый Гротендик гижӧ.

Чайта, меным колӧ медводз гӧгӧрвоны, кыдзи лӧсялісны “вына” да “жеб” йӧз математика енкӧлаын – сійӧ кадӧ, кор ме ачым вӧлі сы пытшкын.

Ӧні, та йылысь мӧвпалігмоз, ме пыр шензя со кутшӧм тешкодьтор вылӧ. Вӧлӧмкӧ, тайӧ енкӧласьыс вель ыджыд юкӧнсӧ ме эг и казявлы (ог и тӧд, мыйла). Но сэтчӧ пырӧмаӧсь йӧз, кодъяскӧд ме тшӧкыда паныдасьлі. Тыдалӧ, тайӧ котырыс менам син водзын вӧлі быттьӧ “кадъя нюр”: мыйла сійӧ колӧ, мый сэн керсьӧ, меным эз вӧв ясыд. Уна вылӧ, ме эськӧ верми сылы сетны скрипка резонатор роль, код вылын ворсӧны гырысь мастеръяс. Ме аддзи сӧмын рудіник, нинӧмӧн торъявтӧм масса, коді пукалӧ бӧр радъясын семинаръяс да коллоквиумъяс вылын. Тайӧ йӧзыс быттьӧ чужӧмаӧсь, медым вуджӧрын овны да повны: друг пӧ кодкӧ менӧ казялас? Найӧ пӧшти некор нинӧм йылысь эз юавны докладчикӧс: полісны, оз-ӧ ло юалӧмыс лӧсявтӧмӧн (дай быттьӧ асьныс водзвыв тӧдісны та йылысь). Найӧ кӧ и смелмӧдчывлісны да шыӧдчывлісны (либӧ матыстчывлісны) тӧдчана специалистъяс дорӧ (миян дорӧ), вӧчны вермисны тайӧс сӧмын кулуаръясын (кор аддзывлісны, мый "нималана туялысьяс" оз кӧсйыны дзик пыр ӧні ас костаныс сёрнитны). Налы быттьӧ вӧлі яндзим босьтны дона кад миянлысь, пыдди пуктана йӧзлысь...

...1970-ӧд воын, менам “садьмӧм” бӧрын, тайӧ “нюрыс” быттьӧ вуджӧр сайысь петіс: “рудіник масса” менам син водзын быттьӧ ловзьӧма. Виччысьтӧг ме сійӧ жӧ воас “оланінӧс вежи”. Ме эновті медводдза радъяссӧ “нюр” вӧсна; ме ёртаси йӧзкӧд, кодъясӧс во сайын на чайті сісь гажтӧминын олысьясӧн. Сідз шусяна “нюр” заводитіс сёрнитны мекӧд морт гӧлӧсъясӧн; гудыр, буса сайӧд, коді вӧлі “кыӧма” сӧмын менам вежӧрӧн, усис чаль чуньӧн вӧрзьӧдӧмысь, да уна рӧмӧн пӧртмасис менам син водзын – выль олӧм заводитчис!

СЫКТЫВКАРӦ ВЕТЛӦМ БӦРЫН – 3

*** 

Вывті дыр нокси Илля Вась гижӧдӧн да, сӧмын куим час бӧрын мӧдӧдчи кар шӧрӧ. Пыри ИЯЛИ-ӧ, а вахтаын уджалысь шуӧ – Йӧлгинь Цыпанов пӧ гортӧ мунӧма нин, талун дженьыд лун да... Но инӧ, Артур Артеевкӧд кӧть паныдасьла. Печать керка дорын триньӧбті сылы – вӧлӧмкӧ, абу жӧ тан, но минут вит мысти пӧ машинаӧн волас. Виччысигӧн аддзи тӧдса чужӧмбана мортӧс – гашкӧ, тайӧ вӧлі Олег Уляшев, но яндыси да сы дорӧ эг шыӧдчы.

Артур сетіс меным небӧг тыра сьӧкыдкодь пакет. Мӧдӧдчи гортӧ. Автобусын заводиті лыддьыны Сергей Морозовлысь “Тэбук керӧс” висьтсӧ, но лои кыдзкӧ “шог дай-и гажтӧм”*: гижӧдыс куш “производственнӧй” – бурӧвӧй уджъяс войвылын нуӧдӧм йылысь, да нӧшта сэні шӧр персонаж, Шомысов, дыш морт; сійӧ няргӧ – аслам чужан муын пӧ уджтӧ оз кӧсйыны сетны; сійӧс Царёв директор шуӧ “гастролёрӧн”. Сійӧ кадӧ, кор комияс асьнысӧ озджык пыдди пуктыны, а ӧтуввезса тролльяс “прӧстӧй роч работягаяс” нимсянь на вылын ыджыдалӧны, сэтшӧмторсӧ помӧдз он и кӧсйы лыддьыны. Эм ӧд збыльысь бур, мича да пыді мӧвпа коми гижӧд – дай абу этша. 

Рытнас водзӧ Илля Васьлысь гижӧдсӧ онлайн небӧгаинӧ лӧсьӧді, нӧшта Ӧньӧ Лавлы Михаил Елькин кывбуръяса файл ысті (Мӧскуаын* на, “Ордымъяс” лыддьӧмысь шойччигмоз, корректируйті сійӧс). Зэв енбиа поэт: 

     “Ог вештысь став уджйӧзысь туй помӧ вотӧдз, 

     И ас вылысь найӧс ме мӧдлы ог йӧткышт... 

     А бур, гашкӧ, уджйӧз кӧ сьӧлӧмӧс сотӧ 

     И уджйӧзсӧ тӧдӧмӧн — овнысӧ тшӧктӧ...”

  

*** 

Субӧтаӧ ветлі финн-йӧгра лабораторияӧ – гӧститны. Сёрнитыштім Ӧньӧ Лавкӧд олӧм-вылӧм йылысь, коми кыв да коми йӧз йылысь: мый керны? Петан туй огӧ аддзӧй. Капитализм дырйи зэв сьӧкыд коми кыв сӧвмӧдны. Да кодлӧн ӧтуввезйын пукавны кад эмышт, оз паськӧд коми гижӧд, “мукӧдъяс кодь” лоны кӧсйӧ. Видзӧдлан кӧ коми нывбаба контактса лист бокӧ – аддзан сэтысь пырджык “Kinder, Küche, Kirche”* тематика кузя репостъяс, да ставыс рочӧн. (А комиясӧс либӧ аньясӧс увтыртысьяс ӧд зэв радӧсь сыысь...)

Ме абу социопсихолог, ог тӧд, мый колӧ шуны, медым комияс садьмисны. Дай сьӧкыд коми культура йылысь сёрнитны тшыг нисьӧ пӧт йӧзкӧд, кодъяслысь медбӧръя няньтор да сӧстӧм ва-сынӧд кӧсйӧны мырддьыны... Дерт, выльысь и выльысь шыӧдча комияс дорӧ, медым асьнысӧ пыдди пуктісны, комиӧн лыддьысисны. А лёк йӧз кӧ коми гижӧд увтыртӧны – 

     “Муза тӧдысьлы кӧн ен,

     Сӧмын из вандаллы сэн”.

(Фридрих Шиллер; комиӧдӧма Ӧльӧш Иван) 

* Тадзи гижӧма вӧлі 20-ӧд воясын ӧти томиник селькор; кывбурсӧ “Ордым” журналӧ абу босьтӧмаӧсь. 
* Стӧчджыка кӧ, Люберцы карын, кӧні миян дача. 
* "Челядь, пусьӧм-пӧжалӧм, вичко". Тайӧ немеч зумыд кывтэчасыс петкӧдлӧ, кыдзи консерваторъяс видзӧдлӧны аньяс вылӧ.

СЫКТЫВКАРӦ ВЕТЛӦМ БӦРЫН – 2

***

Вои Ӧльӧш Иванлы сиӧм конференция вылӧ да кывзі докладъяс: Т.Л. Кузнецовалысь (Иван Куратовлӧн поэзия аслыспӧлӧслун йылысь; авторыс пӧ помӧдз оз висьтав кывбуръясын ассьыс мӧвпъяссӧ), М. И. Бурлыкиналысь (А. С. Сидоров йылысь – буретш сійӧ козьналӧма коми войтырлы Ӧльӧш Иванлысь творчествосӧ), Д. Г. Холоповалысь (выставка йылысь), Г. К. Лисовскаялысь (Ӧльӧш Иванӧс ӧнія туялӧм йылысь; Галина Константиновна критикуйтіс учёнӧйясӧс, кодъяс “путкыльтӧны” сӧвет кадся куратоведенньӧ да уналаын гораа та йылысь шуӧны; доклад бӧрас кодкӧ весиг “браво” шуис) да мукӧдъяслысь. В. М. Ванюшев, удмурт профессор, ӧткодяліс Ӧльӧш Иванлысь да Кузебай Гердлысь гижӧдъяссӧ. Шуам, петысь шонді йылысь мӧвп эм кыкнан поэтлӧн. Тайӧ докладсӧ кывзігӧн казьтылі ассьым кык шогсьӧм:

1) Сӧвет кадӧ быдлаӧ сюйӧмаӧсь “югӧр”, “кыа” нимъяс дай штампӧ пӧртӧмаӧсь мича ӧбразъяссӧ. Ӧні тай пемыдын олам...

2) Этша на комиӧдӧма Кузебай Герд да мукӧд финн-йӧгра классиклысь гижӧдсӧ. Мыйла нӧ коми морт вермӧ бура тӧдмасьны матысса войтыр культуракӧд сӧмын роч кывйӧн вӧдитчӧмӧн?!

***

Конференция вылын аддзи уна тӧдса йӧзӧс: Йӧлгинь Цыпановӧс, Артур Артеевӧс, Ӧльӧш Надьӧс, Диана Холоповаӧс, Оля Баженоваӧс. Кофе-брейк дырйи сёрнитчим: вола “Республика” газет редакцияӧ Артур Артеев ордӧ да ИЯЛИ-ӧ Йӧлгинь Цыпанов ордӧ небӧгъясла.

***

Став докладъяс кывзыны эг удит, котӧрті Куратов паметник дінӧ.

Чукӧртчим. Пуктім дзоридзьяс. Сергей Елфимов водзкыв шуис, сэсся ми кывбуръяс лыддим. Алёна Нестерова висьталіс Анна Габовалысь “Куратов!” кывбурсӧ. Анна школаын велӧдчӧ. Нимкодь вӧлі (эмӧсь комиӧн гижысь енбиа челядь!), но и жугыль мӧвпъяс рочӧ пӧртан политика йылысь чужисны...

***

Тадзи помасис Коми муын медводдза лун: уна лоӧмтор, уна аддзысьлӧм. Неуна жаль сӧмын вӧлі: Сыктывкарӧ мунігӧн уналы шуи – “кута финн-йӧгра лабораториялы отсавны”, – а нинӧм, вӧлӧмкӧ, оз и ков вӧчны. Но, “Мый медся дона да муса” текст файлын колис уна веськӧдлытӧм да Коми онлайн небӧгаинӧ пуктытӧм гижӧд. Сідзкӧ, пырысь-пыр “чорыдджыка кутчыся тайӧ уджас”, кыдзи гижлывлӧмаӧсь 20-ӧд воясӧ...

***

Лыдди Ӧльӧш Иван йылысь Илля Васьлысь гижӧдъяссӧ – да нимкодяси. Ӧні статьяясыс эмӧсь нин Коми онлайн небӧгаинын, но мыйсюрӧ на йылысь блогӧ пасйышта.

1866-ӧд воын Иван Куратовлысь вит кывбур йӧзӧдӧмаӧсь “Вологодские губернские ведомости” газетын кыдз йӧзкостса сьыланкывъяс, тайӧ гижӧдсӧ кырымалӧма “К” шыпасӧн. Уна туялысь чайтӧмаӧсь: “К” кырымпасыс – сідзкӧ, авторыс ачыс Куратов. (Дай ӧні кодсюрӧ сідзи чайтӧ, да нӧшта “очевидно” содтӧ. Миянӧс, математикъясӧс, ӧлӧдӧны “очевидно” гижӧмысь, тадзи пӧ торксьыны зэв кокньыд...) Илля Вась “И.А. Куратовлысь кывбуръяс медводдзаысь йӧзӧдӧм” статьяын тайӧ йӧзӧдӧм кывбуръяслысь гижанног видлалӧмӧн петкӧдлӧ: К. – абу Куратов, а, тыдалӧ, В. Е. Кичин. Ӧльӧш Иван лӧсьӧдӧма коми кывлы орфография (Илля Вась сы йылысь дженьыда висьталӧ), но йӧзӧдӧм текстын вывті уна торксьӧм: 24% кыв вежлалысь суффикс торйӧн гижӧма, 25% – дефисӧн, 51% – ӧтлаӧн, дай гижанногыс абу ӧткодь быд кывбурын. Илля Вась шуӧ: буракӧ, сійӧ кадӧ лӧсьӧдавлӧмаӧсь песенникъяс, наысь тайӧ кывбуръяссӧ-сьыланкывъяссӧ газетас и босьтӧмаӧсь. Уна йӧз переписывайтӧмаӧсь да, торксьӧмъяс абу ӧткодьӧсь. Эмӧсь и мукӧд кежӧмъяс – шуам, “койд” диалектнӧй кывйӧн Ӧльӧш Иван абу вӧдитчӧма, а газетас сійӧ кыдзкӧ веськалӧма.

Нӧшта ӧти интереснӧйтор “И. А. Куратовлысь кывбуръяс медводдзаысь йӧзӧдӧм” статьяас – Печӧраса комияслӧн нёль визя сьыланкыв йылысь пасйӧд. Со кутшӧм сьыланкывйыс:

Ягморт ыджыд, кыдз бур коз пу,

Ягморт сьӧд, кыдз пач шом!

Эн бӧрд, пиӧ! Ягморт воас,

Кутан бӧрдны — тэнӧ сёас.

Е. С. Гуляев юалӧма: гашкӧ, сійӧ “Ягморт” поэмаысь? Илля Вась вочавидзӧ: вермӧ лоны; лӧсьӧдны да содтыны кӧ кык строка сы водзӧ, артмас поэма ногӧн гижӧм квайт визя строфа:

(Кага-с повзьӧдлӧны, оз кӧ

Ланьтлы, оз пӧдлавлы вом):

«Ягморт ыджыд, кыдз бур коз пу,

Ягморт сьӧд (зэв), кыдз пач шом!

Эн бӧрд, пиӧ! Ягморт воас.

Кутан бӧрдны — тэнӧ сёас!»

(Збыльысь ӧд, быттьӧ ачыс Ӧльӧш Иван и гижӧма!) Нӧшта Илля Вась пасйӧ: “сёас” кыв – Сыктыв вожса сёрниысь, Куратовлӧн гижӧдъясын паныдасьлӧ; Печӧраын сійӧн оз вӧдитчыны.

Мукӧд статьяясысь позьӧ тӧдмавны Ӧльӧш Иванлысь творчество медводдза туялысьяс йылысь (А. С. Сидоров да Ӧльӧк Ӧндрей йылысь); Шиллерӧс, Гётеӧс да Пушкинӧс комиӧдӧм йылысь; Ӧльӧш Иванлӧн гижан техника сӧвмӧдӧм йылысь (сэн вайӧдӧма уна пӧлӧс статистика кывбур размеръяс да рифмаяс кузя; петкӧдлӧма: бӧръя кадся гижӧдъясын рифмаясыс тырбураджыкӧсь, кыв йывъяс рифмуйтӧм этшаджык). Шиллерӧс вуджӧдӧм йылысь статьяын Илля Вась видлалӧ: немеч оригинал вылысь кывбуръясыс комиӧдӧмаӧсь али роч переводъяс вылысь; кутшӧм эмӧсь оригинал серти бокӧ кежӧмъяс да мыйла (рифма вӧсна, ритм вӧсна, лыддьысьысьяслы бурджык гӧгӧрвоӧм вӧсна да с. в.) Вайӧда “Югыд юкӧм” кывбур анализысь кык цитата:

“...Куратов тайӧ кык строфасӧ дзик мӧд ног вӧчӧма, мед лыддьысьысь гӧгӧрвоас, матыстӧма сэкся коми олан-вылан ногъяслань. Коми вӧралысь оз вӧтлысь сӧмын хищнӧй зверьяс бӧрся, сійӧ кыйӧ и сьӧла-тар, ур да кӧч, кыдз позьӧ Комиын тупкыны туй да ещӧ вот босьтны туй вывті мунӧмысь? Комиын вӧралӧм да му уджалӧм кындзи, эм ещӧ и чери кыйӧм. Тайӧс Куратов тшӧтш пасйӧ. Комияс тӧдӧны нин вӧлі, мый руда перйӧны медалӧм киӧн. Тайӧс содтӧ сійӧ, мед политически ёсьджык лои Зевслӧн му юклан принципыс.”

“Куратов переводын поэтыс оз пидзӧсчанясь (Шиллерлысь сійӧ местасӧ коми поэт шыбитӧма), а Зевсыслы веськыда синмас крапкӧбтӧ: «Веськыдлун эз нин и енвевтысь пет».

Кывбурыс помасьӧ сир курыд серама кывъясӧн. Зевс шуӧ: кодлы пӧ му вылысь нинӧм эз сюр, кайӧй пӧ енэжӧ, налы пӧ «восьтӧма енвевтӧй пыр».”

***

Лыдди Илля Васьӧс рытнас, сэсся мӧд асылӧ, луннас, пукті Коми онлайн небӧгаинӧ мый удиті да мӧдӧдчи кар шӧрӧ – Артур Артеев да Йӧлгинь Цыпанов ордӧ...

(водзӧ лоӧ на...)

СЫКТЫВКАРӦ ВЕТЛӦМ БӦРЫН – 1

Сора тӧлысь 17-ӧд лунӧ, Афанасий Маегов чужан лунӧ, вои Сыктывкарӧ. Варышӧс тані гарышті, сылысь коми гижӧд мӧд во нин корся да. Колян вося тулыснас нокси Нёбдінса Виттор гижӧдӧн, сэтысь лыдди Тима Веньлӧн “Кодарас ми” поэма йылысь, а поэмаас вӧлі Варышлӧн “Чераньяс, гутъяс” гижӧд йылысь шуӧма. Коми онлайн небӧгаинысь аддзи сӧмын “Выль туй вылӧ” кывбурсӧ, нӧшта Нёбдінса Витторкӧд да Тима Венькӧд комиӧдӧм “Интернационал”. Во сайын тулыснас Мӧскуаса Ленинкаысь да гожӧмнас Сыктывкарса Куратов музейысь лыдди важ “Зырянская жизнь – Удж – Югыд туй” газетъяс, аддзи да текстуйті Варышлысь кывбуръяссӧ, пукті “Контактӧ”... да сэсся лыдди Коми Википедияысь: чужӧма Афанасий Маегов 1893 вося сора тӧлысь 17-ӧд лунӧ (выль стиль серти). Шензьӧданатор артмӧма: гижӧдъяссӧ тӧдлытӧг дасьті да йӧзӧді 125 во тыригкежлӧ!.. Но, лоӧмторйыс олӧмад уна, на пиысь кыкыс вермасны зэв мичаа лӧсявны. “Аттӧ дивӧ!” – шуан. А збыльысь кӧ, абу дивӧ, вермаслун (вероятносьт) теория унатор гӧгӧрвоӧдӧ.

***

Овмӧдчи да босьтчи дасьтысьны “Доръям асьнымӧс” котырлӧн Иван Куратов юбилейлы сиӧм флэшмоб кежлӧ: кӧсйи лыддьыны “Ӧти бур олӧм”. Мыйла бӧрйи тайӧ кывбурсӧ? Коркӧ лыдди Павел Лимеровлӧн статьяысь (йӧзӧдӧма 2014-ӧд вося “Арт” журналын, 2№): сійӧ пӧ кулӧм темалы сиӧма. Но тайӧ абуджык сідз! Кывбурыс важ кадся йӧзкостса лёктор петкӧдлӧ: гӧль семья ичӧт кагасӧ озырджыкъяслы вузалӧ, сэсся быдмӧм зонмыс тільсьӧ-пессьӧ – уджйӧз мынтӧ, сэсся гӧтрасьӧ да бара ноксьӧ-мырсьӧ вот вылӧ, “мед оз йӧртны, мыш оз серӧдны, мӧска-вӧлаӧс оз нуӧдны, гӧтыр-пиянӧс м’оз дзерӧдны”. Да, кывбур помас геройыс кулӧ, олӧмыс дзоньнас петкӧдлӧма да... Сійӧ жӧ статьяын гижӧма – Казаньын велӧдчан кадӧ (1865–1866 воясӧ) Иван Куратов падмӧма, и буретш сэки сылӧн “Пемыд”, “Менам муза” артмӧма да лёктор петкӧдлан кывбуръяс. А “Ӧти бур олӧм” гижӧма нин 1868 воын... Дерт, медуна сэтшӧм сяма произведенньӧ збыльысь лӧсьӧдӧма Казаньын велӧдчигӧн. Но эмӧсь водзджык да сёрӧнджык гижӧм кывбуръяс, кӧні йӧзкостса лёктор эрдӧдӧма. Шуам:

“...Еннога поп лёка

Видзӧдлас тэ вылӧ;

Уна тӧдысь-кужысь

Сералӧ нин, кылӧ...

Крестьянин оз идрав

Лолас тэнӧ, пиӧ;

Вӧтасьӧ вот йылысь

Лун-вой коньӧр сійӧ!..”

(“Сьылан менам, сьылан”, 1860).

Мича коми сьылансӧ некод оз и кӧсйы босьтны: ӧтиыс реакционер, мӧдыс сноб, коймӧдыслӧн кад дзик абу, лунбыд тільсьӧ-пессьӧ да. (Ӧнія кадӧ ставыс дзик сідзи жӧ.) “Понкӧд” кывбур гижӧма 1862 воын; сэн медшӧр геройлӧн сьӧм бырӧма (жалованньӧ лоас сӧмын аски) да медбӧръя няньтор сійӧ сетӧ понйыслы. Либӧ босьтам “Гусясьысьяс” кывбурысь (1867) цитатасӧ:

“...Йӧз оз гусясь; ӧні

Гӧльлун да тай шог

Сӧмын корсьысьӧны,

Тэд кӧть абу мог...”

Коми культураын гусясьӧм – зэв ыджыд мыж. И со кутшӧм олӧм пуксьӧма – весиг гусясьысьӧс позьӧ гӧгӧрвоны!.. Сійӧ жӧ 1867 воын, буракӧ, гижӧма “Бур морт уна бур йӧз пытшкын” поэма, кӧні петкӧдлӧма чӧскыда сёйысь-юысь поп-ханжаӧс:

“Быдсӧ сылӧн велӧдӧм –

Вина, бур кыв, рай и сьӧм!”

***

Гижи Ӧльӧш Иванлысь кывбурсӧ тетрадьӧ да рытывбыд репетируйті:

“Сэк кості, кор мортӧс чужтісны,

Кодыр пыртісны, кор тӧбисны,

Кор эз куж на витӧдз лыддьыны,

Сійӧс озырджыкъяс ньӧбисны...”

***

Мӧд лунӧ, асывнас, ветлі финн-йӧгра лабораторияӧ. Чайті – Ӧньӧ Лав сетас меным удж, кодӧс Мӧскуаын олігӧн эг эськӧ вермы вӧчны. Эз сет. Сӧмын петкӧдліс: со пӧ “Югыд туй” газетсӧ текстала, со 1918-ӧд вося “Ордым” журналсӧ спеллерала (Молодцов шрифтӧн), со кывкуд лӧсьӧда, нӧшта коми кыв онлайн курс колӧ помавны. Гашкӧ, мися, Молодцов текстъясӧн отсала? Оз пӧ ков.

Но тай... Сідзкӧ, Илля Васьлысь “Мый медся дона да муса” текст файл кута водзӧ корректируйтны да гижӧдъяс Коми онлайн небӧгаинӧ пуктавны, сэсся 1927-ӧд вося “Ордым” кузя юаланторъяс лӧсьӧда. Колӧ и Коми тӧданін сайт выльмӧдны, нӧшта Рыбкинлысь геометрия задачник босьтчи текстуйтны. Унатор абу на вӧчӧма, удж и менам эм.

Мӧдӧдчим Маршак небӧгаинӧ. Сэні Алёна Тувсовъя челядьлы висьталіс Иван Куратов йылысь. Корис менӧ лыддьыны “Коми кыв” кывбур, сэсся челядь лыддисны роч вылӧ вуджӧдӧм. Сылӧн уджъёртыс петкӧдліс меным “Зиль-зёль” жырсӧ, ворсӧмъяс да небӧгъяс. Ӧти пельӧс Стефан Пермскӧйлы сиӧма. Вӧзъя: вӧчӧй, мися, Молодцовлы сиӧм сэтшӧм жӧ пельӧс. А то йӧз сы йылысь омӧля тӧдӧны. Пукті коркӧ Сёрни-басни контактса котырӧ Молодцов анбурӧн лӧсьӧдӧм гижӧд, а йӧзыс шензисны: “Мый нӧ тайӧ?” (Сы бӧрын босьтчи нуӧдны “Молодцов анбур” рубрика.) Быть колӧ паськӧдны Сандрӧ Васьӧ йылысь тӧдӧмлун! Мортыс гражданскӧй тыш сьӧкыд кадӧ унатор вӧчӧма, медым лӧсьӧдны да сӧвмӧдны коми гижӧд, а сійӧс коми йӧз оз и тӧдны. Гашкӧ, весиг чайтӧны: коми алфавит да грамматика пӧ революция бӧрын кутшӧмкӧ роч туялысь козьналӧма.

Сійӧ жӧ кадӧ Ӧньӧ Лав петкӧдліс Алёналӧн уджъёртыслы Коми онлайн небӧгаин да Коми тӧданін сайтъяс (гашкӧ, и мукӧдъяс). Нылыс нимкодясьӧ, шензьӧ... вӧлӧмкӧ, оз тӧд коми электроннӧй ресурсъяс йылысь! Бара жӧ: важӧн нин сайтъясыс уджалӧны, Контактӧ на йылысь гижӧма вӧлі, уналаын висьталӧма, а йӧзыс оз и казявны тайӧс.

(водзӧ лоӧ на...)

Аскежъя эмтор

Гангнуслысь да Гурвицлысь геометрия учебник коми онлайн небӧгаинӧ дасьтігӧн аддзи фраза: "Та ногӧн жӧ докажитчӧ, мый...". Мӧвпавны заводиті: гашкӧ, бурджык гижны "докажитсьӧ", медым лои пассив (теоремасӧ кодкӧ подулалӧ)? Англичана со пассивӧн шуӧны... "Докажитчӧ" кӧ гижӧма, артмӧ, быттьӧ теоремаыс ачыс асьсӧ подулалӧ... вермӧ-ӧ тайӧ лоны?

Тӧд вылӧ уси менам уджъёртъяс костын вензьӧм. Ӧтиыс шуис: "Математика кувтӧм!" Мӧдыс вочавидзис: "Кыдз нӧ сідз? Шонді кусас да, став йӧзыс куласны дай математика накӧд тшӧтш!" Ме кайтышті: "Дерт, сэки туялӧм оз нин ло. Но теоремаяс ӧд некытчӧ оз вошны, вӧліны кӧ збыльӧн — дай колясны. Сӧмын некод оз нин мӧвпав на йылысь, налысь подулалӧмсӧ оз лӧсьӧд." Ставыс сералісны, а кодкӧ иронияӧн шуис: "Но, Наста, тэнад кутшӧмкӧ аскежъя эмтор артмӧ..." Аскежъя эмтор — Иммануил Кантлӧн философияысь термин, рочӧн кӧ — "вещь в себе, вещь сама по себе".

Гӧль йӧзлӧн измӧм синва

Джуджыд керкаяс вылӧ видзӧдігӧн кристалл тэчас тӧд вылӧ усьӧ: вежӧсъяс-кубъяс, йӧз-атомъяс.

"...Сов... натрий хлор... синва, измӧм синва..." - Ӧльӧксан Лужиковлӧн повесьтысь неважӧн лыдди.

А збыльысь: Мӧскуаса выль керкаяс - тайӧ гӧль йӧзлӧн измӧм синва.

Шолом-Алейхемлы – 160

Дзик виччысьтӧг тӧдмалі (мӧдтор йылысь вӧлі мӧвпала): талун, вӧлӧмкӧ, тырӧ 160 во Шолом-Алейхем чужӧмсянь. Сійӧ, Менделе Мойхер-Сфорим да Ицхок Лейбуш Перец вӧліны идиш литература подув пуктысьясӧн. Гижис унджыкасӧ проза (висьтъяс, висьт циклъяс, романъяс). Эмӧсь сылӧн и челядьлы гижӧдъяс, и некымын пьеса.

Критикъяс шулывлісны Шолом-Алейхемӧс еврей Марк Твенӧн. (А Марк Твен сэсся асьсӧ шуис америкаса Шолом-Алейхемӧн.)

Ачым лыдди Шолом-Алейхемӧс аспиранталігӧн. Лоис гижысьыс менам сьӧлӧмӧс гажӧдысьӧн да шогӧс пальӧдысьӧн... Корсюрӧ висьтавлі сы йылысь тӧдсаяслы, а найӧ и юалісны: а коді сійӧ – Шолом-Алейхем? “Бура” тай тӧдӧ университетса том интеллигенция классикъясӧс...

Мыйла гижа коми блогӧ еврей гижысь йылысь? Медым тӧдмӧдны коми йӧзӧс мукӧд войтырлӧн культуракӧд коми кывйӧн вӧдитчиг. Кодкӧ кӧ видлас комиӧдны Шолом-Алейхемлысь гижӧдъяс – бара жӧ лоас бур.

Висьтала дженьыдика олан туй йывсьыс.

Шолом-Алейхем (Шолом Нохумович Рабинович) чужис рака тӧлысь 2-ӧд лунӧ 1859-ӧд воын Переяславын (Полтава губерняын). 15 арӧсӧн Робинзон Крузо йылысь лыддьӧм бӧрын лӧсьӧдіс еврей версиясӧ да мӧвпыштіс лоны гижысьӧн.

Школа помалӧм бӧрын велӧдіс озыр предпринимательлысь нывсӧ (Голдэ Лоеваӧс). Некымын во мысти найӧ гӧтрасисны, кӧть Голдэлӧн батьыс вӧлі паныд.

1883-ӧд восянь Шолом-Алейхем гижис идишӧн (сылӧн эм сӧмын некымын роч да иврит гижӧд). Сылӧн мог вӧлі – прӧстӧй йӧзӧс велӧдӧм, сэки этша морт тӧдіс иврит. Тесьтыс кулӧм бӧрын сылы колис ыджыд наследство. Тайӧ сьӧм вылас йӧзӧдіс идиш альманах – “Еврей йӧзкостса небӧгаин”, отсаліс том гижысьяслы.

1903-05 воясын Шолом-Алейхем оліс Киевын, уна гижис, нуӧдіс общественнӧй удж (шуам, отсаліс кишинёвса погром жертваяслы).

1905-ӧд воын погромъяс бӧрын муніс суйӧр сайӧ: Швейцарияӧ, сэсся Германияӧ. Ставмирса медводдза тыш заводитчигӧн вӧлі ыстӧма Германияысь нейтральнӧй Данияӧ.

Кувсис 1916-ӧд воӧ Нью-Йоркын чакоткаысь.

PS Аттьӧ бур йӧзлы редактируйтӧмысь!

Нотаяс нимъяс йылысь

Нотаяслы нимсӧ XI нэмын сетӧма Помпоза манастырысь Ареццоса Гвидо манак. 

Сійӧ босьтӧма Пыртысь Иоанлы енкып (гимн): 

  Ut queant laxis 
  resonare fibris 
  Mira gestorum 
  famuli tuorum, 
  Solve polluti 
  labii reatum, 
  Sancte Iohannes. 

(“Медым веръясыд тэнад аслас гӧлӧснас вермисны сьылӧмӧн ошкыны тэнсьыд шемӧсмӧдана вӧчӧмторъястӧ, весав миян пежасьӧм вомъясысь мыжнымӧс, Вежа Иоанӧй!”) 

Быд визьлӧн (медбӧръяыс кындзи) медводдза шыпасъясыс и лоисны нота нимъясӧн: Ut (сёрӧнджык сійӧс пӧртӧмаӧсь Do-ӧ), Re, Mi, Fa, Sol, La. Ӧнія прансузъяс вӧдитчӧны и Ut нимӧн. 

Si нотаыс вӧлі содтӧма бӧрынджык (буракӧ, Sancte Ioannes кывъяслӧн медводдза шыпасъясысь).

PS Ыджыд аттьӧ Сергей Елфимовлы отсӧгысь!

"Пасъяс синтӧмлӧн" да "Тӧвйыв Варыш" лыддьӧм бӧрын

Ӧкмысдасӧд во бӧрся серпасыс:
лэбӧ Гарпия, сынӧд вундалӧ —
синтӧммӧм йӧзӧс гуӧ тойлалӧ. 

Дас ӧкмысӧд во бӧрся серпасыс:
кыссьӧ Гундыр, водӧ сёртасӧ —
Варышъяс вылӧ лёка серавлӧ. 

Торъя образъяс — 
Ӧткодь пытшкӧсыс.

 

вежӧма 19.11. 2021

Эй, Джанкой: еврей коммуна йылысь сьыланкыв

20-30-ӧд воясын еврейяс овмӧдчӧмаӧсь Крымӧ канму проект серти. Сэсся проектсӧ дугӧдӧмаӧсь, а еврей автономиясӧ лӧсьӧдӧмаӧсь Ылі Асыввылын (ӧнія ЕАО).

Джанкойса еврей коммуна йылысь эм ӧти гажа сьыланкыв - "Hey, Zhankoye". Аддзи англичан кыв вылӧ стӧч вуджӧдӧм да гижи коми подстрочник.

Севастопольӧ мунігӧн
Симферопольсянь неылын
Аддзанныд неыджыд станция.
Мыйла бара колӧ шудтӧ корсьны мукӧдлаын?
Тайӧ аслыспӧлӧс станция
Джанкойын, жан, жан, жан.

Припев

Эй жан, эй Джанкой
Эй жанвили, эй Джанкой
Эй Джанкой, жан, жан, жан.

Еврейяс, висьталӧй меным,
Кӧні менам Абраша вок?
Сійӧ веськӧдлӧ тракторӧн поездӧн моз.
Лея тьӧт кӧсилкаӧн,
Бейла уджалӧ молотилка вылын
Джанкойын...

Припев

Коді шуӧ, еврейяс пӧ сӧмын вузасьысьяс
Да сёйӧны сыла шыд миндальӧн,
Но оз вермыны лоны уджалысьясӧн?
Сӧмын миян вӧрӧгъяс тадзи сӧрӧны -
Еврейяс, сьӧвзям налы чужӧмъясӧ,
Сӧмын видзӧдлӧй миян [Джанкой вылӧ] жан, жан, жан...

Припев

Мӧвпъяс

Тадзи гижӧмаӧсь сё во сайын кымын:

"Тіянлысь, Варыш кодь 
Полысьтӧм сьӧлӧмъяс, 
Сьылам ми вылӧм! 
Тіянлысь, бордъяяс, 
Пӧткаяс-лэбачьяс, 
Ошкам ми олӧм! 
Мед тэ кулін кӧ, Варышӧй, — 
Бур тэнад пом!"

Тадзи гижӧны ӧнія кадӧ:

"Со юр югдӧдны кӧсйис миян гут, 
Но олӧм 
Тӧдӧмлунъяссьыд на дона!"

Но, дона ёртъяс, мӧвпыштӧй, коді тіянлы веськыд туй индалысь: Варыш али Гундыр? Кыдзи кӧсъянныд овны: рудіник гут моз, коді регыдӧн веськалас черань везйӧ, кодлы гырысьджыкъяс оз сетны юрсӧ югдӧдны да весиг виӧны, али морт моз?

"Менам юр вывтыр дзик удж, кыдзи верман — сідзи-й гиж" — 2

Бара "Коми блогйысь" котырным кыдзкӧ ланьтіс. Ачым нинӧм эг на гиж: выльвося гажлунъяс дырйи корректируйті Владимир Попов гижӧдӧн текст файлъяс да коми онлайн небӧгаинысь ӧшыбкаяс веськӧдлі. Мукӧд корректорскӧй удж нуӧда и. Корсюрӧ кутшӧмкӧ отсӧг корӧны дай бара планъясӧй торксьӧны. Нӧшта универын удж эм... Сідзкӧ, энӧ дивитӧй. Но ставыс кӧ лоас бур, тайӧ вежоннас Ловзьӧм ловзяс. И мукӧдъясӧс чуксала: гижӧй, дона ёртъяс!