Енкӧла мыкталӧ?

Муна гортӧ бӧр конференция вылысь. Поезд виччысигӧн Геннадий Юшковлысь “Ловъя лов” небӧгсӧ лыддя. Ме дорын пукалӧ арлыда мужичӧй. Шуӧ: “Гежӧда ӧні аддзылан нига лыддьысьысь морттӧ, ставныс телепонӧ сутшкысьӧмаӧсь”. (Шензянаторсӧджык – коми кывсӧ – эз казяв.) Сэсся юалӧ: а Библия лыддян? Ог, мися: ме абу эскысь морт, стӧчджыка кӧ – агностик. (Библияысь медшӧр сюжетъяс, дерт, тӧда. Гашкӧ, эз кӧ нуӧд миян канмуным религиознӧй пропаганда, лыддьышті – важ история паметник моз.) Дышиникапырысь кывза, мый вочавидзӧ. Студенталігам тшӧкыдакодь паныдасьлі сэтшӧм агитаторъяскӧд, оз ышӧдны налӧн сёрнияс... Сэсся аддза – йӧзыс чеччӧны да мӧдӧдчӧны поездлань. Сідзкӧ, кад нин мунны.

Вагонын водзӧ лыддя “Ловъя лов”-сӧ. Вылыс полка вылын куйлысь зон нисьӧ мужичӧй шуӧ, шоча пӧ ӧні аддзан нигаа морттӧ... Но, мися, талун мӧд ветлысь-мунысь нин татшӧмторсӧ пасйӧ. Содті: небӧгыс комиӧн гижӧма, авторыс – Геннадий Юшков. Мужичӧйыслы интереснӧ лои, юаліс – мый йылысь гижӧма? “Ловъя лов”, мися, повесьтъяс да висьтъяс. Висьталі “Вилядь сиктса ань”-лысь сюжетсӧ. Тайӧ повесьтсӧ куим во сайын лыдди, детальяс ог нин помнит, дай ме абу бур висьталысь, но суседъяс сьӧлӧмсянь кывзісны. Нӧшта гарышті войнабӧрся колхозъясын сьӧкыд олӧм йылысь (тайӧ тема кузя эм и туялана гижӧд), Юшковлӧн “Письмӧ” кывбур йылысь. Сэсся содті: Геннадий Анатольевич “Чугра” романын нӧшта лагеръяс темасӧ эрдӧдӧма, кӧть 70-ӧд воясӧ та йылысь озджык ков вӧлі гижны (весиг биографияясын). Но, мися, творчествоыс абу антисоветскӧй, олӧмыс быд боксянь петкӧдлӧма.

Мужичӧйыс сэсся юаліс, мыйла буретш комиӧн лыддя. Дженьыдика вочавидзи. Мортыс виччысьтӧг шуис – сылӧн вокыс пӧ тшӧтш велӧдӧма коми кыв! Ӧні нин ме шензи, весиг выльысь юалі: буретш кывсӧ велӧдӧма, абу культурасӧ? Да, кывсӧ пӧ... а нӧшта сӧветуйтӧ Библия лыддьыны. Но, мися, ті мӧд морт талун, коді меным Библия йылысь шуӧ. Сёрнитчинныд ставныд али мый?

Ачым мӧвпала: но, талун Енкӧла быттьӧ мыкталӧ, кыклаысь ӧтиторсӧ меным петкӧдлӧ. Весиг сусед вылӧ сюсьджыка видзӧдлі: абу-ӧ тайӧ вокзалын пукалысь сусед? Кыкнанныс чужӧмбан сертиыс кытыськӧ лунвылысь... Абу, дерт, вокзалсаыс пӧрысьджык вӧлі. Казьтышті – нӧшта и акцентӧн сёрнитіс.

Мӧдарсянь, абу тай и дивӧ. Збыльысь, ӧні лыддьысьысь морт этшаджык сӧвет кад серти. Дай унаӧн электроннӧй форматӧн нин лыддьысьӧны, планшетысь. Та вӧсна 70-ӧд воясся небӧг йӧзӧс шензьӧдӧ нин. А ветлысь-мунысьяс нинӧм вӧчӧм дорысь варовджыкӧсь. Сэсся кадыс ӧні сьӧкыд, со уна йӧз религияысь вочакывъяс и корсьӧны, “быд шудсӧ кулӧм бӧрсьыс виччысьӧны”...

СЫКТЫВКАРӦ ВЕТЛӦМ БӦРЫН – 4

***

Вӧскресенньӧӧ лунтыр “Ордым” журналса текст файлъяс видзӧдалі да гӧгӧрвотӧминъяс кузя юаланторъяс лӧсьӧді. Куш техническӧй удж, вель гажтӧм... Рытнас дзик нин мудзи. Сёрнитчим Ӧньӧ Лавкӧд: некымын лун мысти ветла финн-йӧгра лабораторияӧ да ӧтлаӧн ставсӧ видзӧдлам.

***

Выльлунӧ Инесса Орёлкӧд аддзысьлім. Больгыштім, “Ордым” лавкаын ньӧбасим, югӧрпасасим, пажнайтім, сэсся ме ИЯЛИ-ӧ мӧдӧдчи, Йӧлгинь Цыпанов ордӧ. Бара сёрнитыштім, тшай юыштім, Ӧльӧ Йӧлгинь меным некымын небӧг козьналіс. Нӧшта институтса пресс-служба менсьым интервью босьтіс. 

...Бара небӧг тыра пакетӧн автобусӧ сӧлі, Юрий Яковлевлысь “Ас туй” висьт чукӧрсӧ лыддьыны заводиті. “Сӧдзим. Сӧдз-ин... Гашкӧ, тадзи рӧд панысьяс вӧйтти* шулісны тайӧ асныра вӧрса юсӧ. Зіля писькӧдчӧ Сӧдзим асыввывсянь, мырпом рӧма нюрсянь, тшем сук яг пыр, шыльыд видз-ыбъяс пӧлӧн – лунвывлань, Вашкалань. Быттьӧ гажтӧмтчӧм пони вок тэрмасьӧ ыджыд чойлы сывъяс”. Со, тайӧс нимкодясигтыр лыдди!

*важӧн

***

“Мӧд луннас миянӧс помтӧг дыр лэччӧдіс зэв кузь сикт пӧлӧнӧд. Сыктылыс таті сэтшӧма чукльӧдліс да кытшлаліс, мый миянлы ковмис кывтны пӧшти лунтыр...” Абу-ӧ Ыб йылысь Иван Торопов гижӧма? Ме буретш тані, Нацпаркын. Экскурсияӧн ветлі, гуляйті, ӧні Сыктывкарӧ мунысь автобус виччыся да “Кӧні тэ, кар?” висьт лыддя. “...Шуӧны: тайӧ сиктыс пӧ медся кузь став Коми му пасьталаас. Сы пыдди нимыс сылӧн, буракӧ, медся дженьыд – Ыб”.

Но, сідзкӧ, Ыбын Ыб йылысь лыддя...

***

Финн-йӧгра лаборатория эз вӧзйы меным удж – сідзкӧ, ачым корся. Шуи: ветла середаӧ Национальнӧй небӧгаинӧ. Лэдзасны кӧ, видзӧдла “Зырянская жизнь” да копируйта либӧ тетрадьӧ гижа коми статьяяс да кывбуръяс; сэсся текстуйта да электроннӧй небӧгаинӧ пукта.

Лыддьысян билет сетӧм бӧрын шуисны: газетыс небӧгаинын эм, сӧмын микрофильмъяс вылын, та вӧсна копируйтны оз артмы. Пуксьӧдісны менӧ аслыспӧлӧс проектор дорӧ, петкӧдлісны, кыдзи сійӧн вӧдитчыны. И заводиті ме “гимнастика” вӧчны: сувта, фраза лыддя, пукся, тетрадьӧ сійӧс гижа, бара сувта... Сэсся ставсӧ прӧверайтны ковмис.

1918–20 воясын Молодцов шрифт абу на вӧлӧма. Та вӧсна гижӧмаӧсь кирилличаӧн. Ӧтувъя гижанног абу жӧ вӧлӧма. Мыйсюрӧ петкӧдла.

Со Варышлӧн частушкаясысь (1918-08-11):

“Помоздынса том-ез збоесь,
І мӧдла-пӧвса абу йӧесь:
Черӧн-пуртӧн, зыбйен-пощкӧн,
Дрӧбйен-зорйӧн гажӧдчӧны,
Ворсӧдчены, тышкасены,
Сьӧлӧмнысӧ бурӧдӧны...”

А “Озырлы, саръяслы пом” (1918-11-29) статьяын Варыш со кыдзи нин гижӧ: “Коркӧ важӧн нін чужӧма му вылын Гундыр (рочӧн кӧ гідра-змея). Быдмӧма, йонмӧма. Паськыд мусӧ сталь рушкунас песовтӧма, зелтӧма. Мед ыджыд йен пыдьдьи лоӧма му вылын Гундыр. Ӧні став озырыс, сарыс тьеммӧны сылысь, йурбітӧны, кесйасьӧны зарньі йура Гундырлы...” Ӧтсяма ногӧн гижлӧма Жугыль (1919-01-22): “Важӧн, кор мійан вылын вӧліны ыджыд кык пӧлӧс йен: небесаса і мувывса, комійасӧс ез морт пыдьдьі пуктывны...”

А 1918-ӧд вося августын Нёбдінса Виттор тадзи гижлӧма (“Ыджыд бӧрдӧм” кывбурын):

Міча рай-эй, шонды бан-эй
Муса Украіна-эй!
Мый-нэ тэкед, сьо конер-эй,
Вӧче “пан-Скоропадскэй”.
Кӧн-нэ тэнад вӧльнэй олэм –
Кытче сыя пышьема?
Шуд-я луныд, чӧскід узем –
Кытче тэ-ись дзебсема?..

Лазар нима морт гижӧма со кыдзи: “Ӧнъі міян кар улъін озъір пӧлэс йӧз йона кутъіснъі ылэдлъінъі гӧгервотэм йӧзэс быд ноген...”

Петкӧдлі тайӧс Ӧньӧ Лавлы, сійӧ шуис – “курсӧвӧй уджлы бур тема, но сӧмын коді вӧчны кутас?”

***

Медбӧръя лунъясӧ Национальнӧй небӧгаинӧ ветлі, газетъясысь коми текстъяс тетрадьӧ гижи, Варышлысь гижӧдъяс весиг текстуйтны удиті. Рытъяснас финн-йӧгра лабораторияын “Ордым”-ӧн ноксим. Вӧлӧмкӧ, збыльысь абу сэтшӧм кокньыд удж. Корсюрӧ мӧвпавны колӧ – тані ӧпечатка али диалектнӧй кыв, либӧ шуанног, либӧ мӧдтор? Кольны тайӧ гижанногсӧ корпусӧ (медым и сэтшӧм вариант вӧлі) али автор либӧ наборщик торксьӧма? А ӧпечаткаыс журналын вель уна, корректоръяс сэки абу вӧлӧмаӧсь да.

***

Ӧньӧ Лав тӧд вылӧ уськӧдліс Павел Доронинлысь “Кӧр” кывбурсӧ: йӧзӧді пӧ вежон кык-куим сайын, но этша морт сійӧн юксисны. (Яндзим, дерт, но ме ачым сійӧс метроын сӧмын “диагональӧд” видзӧдлі: “Ордымысь” да, коркӧ, мися, сыӧдз воа да бура нин лыддя... Мӧскуаӧ воӧм бӧрын кывбурсӧ ас стен вылӧ пукті да октябрын Сёрни-басни котырын йӧзӧді, ӧні бара сы йылысь висьтала.) Збыльысь мичаа сійӧ гижӧма, сӧдз коми кывйӧн. А 1952 вося статьяын Павел Доронин вӧзъяс уна коми термин вежны роч аналогӧн. Тӧдан кӧ та йылысь, збыльысь шензян: сійӧ жӧ морт коркӧ гижӧма Пам йылысь кывбурсӧ!

“...Кыв весиг Памлӧн эз шусьы,
Юковтіс сьӧлӧм дор дой:
Важторъяс паметьӧ уси,
Помнитіс медбӧръя вой...

Войталіс тусьӧн да тусьӧн
Синкамысь... Мӧскуа сар
Пемыдӧн пырыштіс гусьӧн,
Тшын йылӧ лэптыштіс кар...”

***

Со тадзи и помасис менам ветлӧм-мунӧм. Водзӧ “Ордым” журналъяс лыддя, дай ӧнӧдз тайӧ уджсӧ эг на помав...