СЫКТЫВКАРӦ ВЕТЛӦМ БӦРЫН – 2

***

Вои Ӧльӧш Иванлы сиӧм конференция вылӧ да кывзі докладъяс: Т.Л. Кузнецовалысь (Иван Куратовлӧн поэзия аслыспӧлӧслун йылысь; авторыс пӧ помӧдз оз висьтав кывбуръясын ассьыс мӧвпъяссӧ), М. И. Бурлыкиналысь (А. С. Сидоров йылысь – буретш сійӧ козьналӧма коми войтырлы Ӧльӧш Иванлысь творчествосӧ), Д. Г. Холоповалысь (выставка йылысь), Г. К. Лисовскаялысь (Ӧльӧш Иванӧс ӧнія туялӧм йылысь; Галина Константиновна критикуйтіс учёнӧйясӧс, кодъяс “путкыльтӧны” сӧвет кадся куратоведенньӧ да уналаын гораа та йылысь шуӧны; доклад бӧрас кодкӧ весиг “браво” шуис) да мукӧдъяслысь. В. М. Ванюшев, удмурт профессор, ӧткодяліс Ӧльӧш Иванлысь да Кузебай Гердлысь гижӧдъяссӧ. Шуам, петысь шонді йылысь мӧвп эм кыкнан поэтлӧн. Тайӧ докладсӧ кывзігӧн казьтылі ассьым кык шогсьӧм:

1) Сӧвет кадӧ быдлаӧ сюйӧмаӧсь “югӧр”, “кыа” нимъяс дай штампӧ пӧртӧмаӧсь мича ӧбразъяссӧ. Ӧні тай пемыдын олам...

2) Этша на комиӧдӧма Кузебай Герд да мукӧд финн-йӧгра классиклысь гижӧдсӧ. Мыйла нӧ коми морт вермӧ бура тӧдмасьны матысса войтыр культуракӧд сӧмын роч кывйӧн вӧдитчӧмӧн?!

***

Конференция вылын аддзи уна тӧдса йӧзӧс: Йӧлгинь Цыпановӧс, Артур Артеевӧс, Ӧльӧш Надьӧс, Диана Холоповаӧс, Оля Баженоваӧс. Кофе-брейк дырйи сёрнитчим: вола “Республика” газет редакцияӧ Артур Артеев ордӧ да ИЯЛИ-ӧ Йӧлгинь Цыпанов ордӧ небӧгъясла.

***

Став докладъяс кывзыны эг удит, котӧрті Куратов паметник дінӧ.

Чукӧртчим. Пуктім дзоридзьяс. Сергей Елфимов водзкыв шуис, сэсся ми кывбуръяс лыддим. Алёна Нестерова висьталіс Анна Габовалысь “Куратов!” кывбурсӧ. Анна школаын велӧдчӧ. Нимкодь вӧлі (эмӧсь комиӧн гижысь енбиа челядь!), но и жугыль мӧвпъяс рочӧ пӧртан политика йылысь чужисны...

***

Тадзи помасис Коми муын медводдза лун: уна лоӧмтор, уна аддзысьлӧм. Неуна жаль сӧмын вӧлі: Сыктывкарӧ мунігӧн уналы шуи – “кута финн-йӧгра лабораториялы отсавны”, – а нинӧм, вӧлӧмкӧ, оз и ков вӧчны. Но, “Мый медся дона да муса” текст файлын колис уна веськӧдлытӧм да Коми онлайн небӧгаинӧ пуктытӧм гижӧд. Сідзкӧ, пырысь-пыр “чорыдджыка кутчыся тайӧ уджас”, кыдзи гижлывлӧмаӧсь 20-ӧд воясӧ...

***

Лыдди Ӧльӧш Иван йылысь Илля Васьлысь гижӧдъяссӧ – да нимкодяси. Ӧні статьяясыс эмӧсь нин Коми онлайн небӧгаинын, но мыйсюрӧ на йылысь блогӧ пасйышта.

1866-ӧд воын Иван Куратовлысь вит кывбур йӧзӧдӧмаӧсь “Вологодские губернские ведомости” газетын кыдз йӧзкостса сьыланкывъяс, тайӧ гижӧдсӧ кырымалӧма “К” шыпасӧн. Уна туялысь чайтӧмаӧсь: “К” кырымпасыс – сідзкӧ, авторыс ачыс Куратов. (Дай ӧні кодсюрӧ сідзи чайтӧ, да нӧшта “очевидно” содтӧ. Миянӧс, математикъясӧс, ӧлӧдӧны “очевидно” гижӧмысь, тадзи пӧ торксьыны зэв кокньыд...) Илля Вась “И.А. Куратовлысь кывбуръяс медводдзаысь йӧзӧдӧм” статьяын тайӧ йӧзӧдӧм кывбуръяслысь гижанног видлалӧмӧн петкӧдлӧ: К. – абу Куратов, а, тыдалӧ, В. Е. Кичин. Ӧльӧш Иван лӧсьӧдӧма коми кывлы орфография (Илля Вась сы йылысь дженьыда висьталӧ), но йӧзӧдӧм текстын вывті уна торксьӧм: 24% кыв вежлалысь суффикс торйӧн гижӧма, 25% – дефисӧн, 51% – ӧтлаӧн, дай гижанногыс абу ӧткодь быд кывбурын. Илля Вась шуӧ: буракӧ, сійӧ кадӧ лӧсьӧдавлӧмаӧсь песенникъяс, наысь тайӧ кывбуръяссӧ-сьыланкывъяссӧ газетас и босьтӧмаӧсь. Уна йӧз переписывайтӧмаӧсь да, торксьӧмъяс абу ӧткодьӧсь. Эмӧсь и мукӧд кежӧмъяс – шуам, “койд” диалектнӧй кывйӧн Ӧльӧш Иван абу вӧдитчӧма, а газетас сійӧ кыдзкӧ веськалӧма.

Нӧшта ӧти интереснӧйтор “И. А. Куратовлысь кывбуръяс медводдзаысь йӧзӧдӧм” статьяас – Печӧраса комияслӧн нёль визя сьыланкыв йылысь пасйӧд. Со кутшӧм сьыланкывйыс:

Ягморт ыджыд, кыдз бур коз пу,

Ягморт сьӧд, кыдз пач шом!

Эн бӧрд, пиӧ! Ягморт воас,

Кутан бӧрдны — тэнӧ сёас.

Е. С. Гуляев юалӧма: гашкӧ, сійӧ “Ягморт” поэмаысь? Илля Вась вочавидзӧ: вермӧ лоны; лӧсьӧдны да содтыны кӧ кык строка сы водзӧ, артмас поэма ногӧн гижӧм квайт визя строфа:

(Кага-с повзьӧдлӧны, оз кӧ

Ланьтлы, оз пӧдлавлы вом):

«Ягморт ыджыд, кыдз бур коз пу,

Ягморт сьӧд (зэв), кыдз пач шом!

Эн бӧрд, пиӧ! Ягморт воас.

Кутан бӧрдны — тэнӧ сёас!»

(Збыльысь ӧд, быттьӧ ачыс Ӧльӧш Иван и гижӧма!) Нӧшта Илля Вась пасйӧ: “сёас” кыв – Сыктыв вожса сёрниысь, Куратовлӧн гижӧдъясын паныдасьлӧ; Печӧраын сійӧн оз вӧдитчыны.

Мукӧд статьяясысь позьӧ тӧдмавны Ӧльӧш Иванлысь творчество медводдза туялысьяс йылысь (А. С. Сидоров да Ӧльӧк Ӧндрей йылысь); Шиллерӧс, Гётеӧс да Пушкинӧс комиӧдӧм йылысь; Ӧльӧш Иванлӧн гижан техника сӧвмӧдӧм йылысь (сэн вайӧдӧма уна пӧлӧс статистика кывбур размеръяс да рифмаяс кузя; петкӧдлӧма: бӧръя кадся гижӧдъясын рифмаясыс тырбураджыкӧсь, кыв йывъяс рифмуйтӧм этшаджык). Шиллерӧс вуджӧдӧм йылысь статьяын Илля Вась видлалӧ: немеч оригинал вылысь кывбуръясыс комиӧдӧмаӧсь али роч переводъяс вылысь; кутшӧм эмӧсь оригинал серти бокӧ кежӧмъяс да мыйла (рифма вӧсна, ритм вӧсна, лыддьысьысьяслы бурджык гӧгӧрвоӧм вӧсна да с. в.) Вайӧда “Югыд юкӧм” кывбур анализысь кык цитата:

“...Куратов тайӧ кык строфасӧ дзик мӧд ног вӧчӧма, мед лыддьысьысь гӧгӧрвоас, матыстӧма сэкся коми олан-вылан ногъяслань. Коми вӧралысь оз вӧтлысь сӧмын хищнӧй зверьяс бӧрся, сійӧ кыйӧ и сьӧла-тар, ур да кӧч, кыдз позьӧ Комиын тупкыны туй да ещӧ вот босьтны туй вывті мунӧмысь? Комиын вӧралӧм да му уджалӧм кындзи, эм ещӧ и чери кыйӧм. Тайӧс Куратов тшӧтш пасйӧ. Комияс тӧдӧны нин вӧлі, мый руда перйӧны медалӧм киӧн. Тайӧс содтӧ сійӧ, мед политически ёсьджык лои Зевслӧн му юклан принципыс.”

“Куратов переводын поэтыс оз пидзӧсчанясь (Шиллерлысь сійӧ местасӧ коми поэт шыбитӧма), а Зевсыслы веськыда синмас крапкӧбтӧ: «Веськыдлун эз нин и енвевтысь пет».

Кывбурыс помасьӧ сир курыд серама кывъясӧн. Зевс шуӧ: кодлы пӧ му вылысь нинӧм эз сюр, кайӧй пӧ енэжӧ, налы пӧ «восьтӧма енвевтӧй пыр».”

***

Лыдди Илля Васьӧс рытнас, сэсся мӧд асылӧ, луннас, пукті Коми онлайн небӧгаинӧ мый удиті да мӧдӧдчи кар шӧрӧ – Артур Артеев да Йӧлгинь Цыпанов ордӧ...

(водзӧ лоӧ на...)