КОМИ КЫВ МЕНАМ ОЛӦМЫН – 2

Коми енкӧлаӧ пырӧм

2016-ӧд во, урасьӧм – кос му тӧлысьяс. Со ме и эштӧді лыддьыны Цыпановлысь небӧгсӧ. Колӧ, дерт, коми кывсӧ водзӧ велӧдны. Менам ӧні ыджыд мог: математика терминологиясӧ лӧсьӧдны. Заводиті геометриясянь, вӧлі Гангнус да Гурвицлӧн велӧдчан небӧг да. Тэчи ӧтлааститан радзьяс (табличаяс), медым аддзыны: кутшӧм кывъяс эмӧсь велӧдчан небӧгас, задачникас, электроннӧй кывкудъяс да математика терминология кывкудъяс. Нӧшта гижи сэтчӧ ас вӧзйӧмъясӧс. Сэки ме кӧсйи, медым терминъяссӧ позис вӧлі ӧтвывтны-вуджӧдны вылыса математикаӧ. Та вӧсна корсюрӧ зэв дыр письмӧасим Ӧньӧ Лавкӧд (а сылы ӧд уна уджавны коліс). Неуна сёрӧнджык Сергей Елфимов (лютеранскӧй священник) босьтчис отсавны миянлы, сэки лои кокньыдджык. Сергей сулалӧ “ва коми” дор, та вӧсна зілис комиӧдны весиг войтыркостса терминъяс. Сійӧ зэв енбиа морт, вӧзйис уна бур идея. Со тадзи, важ небӧгъяс да ӧнія кывкудъяс отсӧгӧн, ми куимнанным тэчим школа математикалы терминология. Но сійӧс коліс сэсся кыдзикӧ видлавны: тэчны сёрникузяяс, сэсся йӧзлы петкӧдлыны. Ме шуи лӧсьӧдны контактса группаӧс.

Нӧшта тайӧ кадӧ ме босьтчи отсавны велӧдчысьяслы “Ме велӧда коми кыв” группаын. Сэки вӧчи пӧшти став гортса уджнысӧ, аслым интереснӧ вӧлі да. Челядьлы “халява” вӧлі.

Тӧдмалі “Коми блогйысь” котыр йылысь. Лыдди сэтысь Татьяна Шаховалысь, Татьяна Кирпиченколысь да Алёна Старцевалысь кывбуръяссӧ, Елена Рассыхаевалысь гижӧдъяс билингвизм йылысь.

Контактса группаяс видзӧдігӧн ме гӧгӧрвои: комияс пиын эм вель уна йӧз, кодъяс яндысьӧны сёрнитны комиӧн, оз пыдди пуктыны коми культура. Та вӧсна босьтчи лӧсьӧдны “Социальнӧй компас” сайтӧ гижӧд цикл, медым тӧдмӧдны йӧзӧс коми культураӧн, историяӧн да налӧн ӧнія проблемаясӧн. (Тайӧ сайтсӧ нуӧдӧ менам университетса уджъёрт. Сійӧ биолог, коркӧ важӧн ветліс Коми муӧ, сэні туяліс лэбачьясӧс.)

2016-ӧд во, ода-кора – моз тӧлысьяс. Тайӧ кадӧ менам вӧлі кык мог: лӧсьӧдны слайдъяс “математика комиӧн” группаӧ (кӧсйи восьтыны сійӧс арнас) да вӧчны гижӧдъяс “Социальнӧй компасӧ”.

Вӧчи геометрия, арифметика да алгебра йылысь текстъяс, ысті найӧс Сергейлы. Войдӧр меным вӧлі вель сьӧкыд: математикаын аслыспӧлӧс сёрникузя тэчас, а ме коми кыв эгджык бура тӧд. Но сэсся велалі гижавны теоремаяс да эскӧдӧмъяс (докажитӧмъяс).

“Компасӧ” гижи комияслӧн важ история йылысь, Кулӧмдінса бунт йылысь, 19-ӧд нэмся нималана коми йӧз йылысь (В. Н. Латкин, Г. С. Лыткин, И. А. Куратов йылысь), Коми муын 19-ӧд нэмся велӧдан тэчасног йылысь, 20-ӧд нэм заводитӧмся нималана коми йӧз йылысь (В. П. Налимов, К. Ф. Жаков, Питирим Сорокин, В. А. Молодцов йылысь).

Босьтчи унджык лыддьыны комиӧн. Аддзи ӧтуввезйысь Иван Куратовлысь да Нёбдінса Витторлысь небӧгъяссӧ. Гижи налысь некымын кывбур блокнотӧ да лыдди сэсся транспортын. Уна гижӧд тайӧ кадӧ вӧлі пуктӧма коми онлайн небӧгаинӧ: ывлавыв тӧдмалӧм, медицина, история йылысь. Вӧлӧмкӧ, 20-ӧд вояс заводитчигӧн гижӧмаӧсь нин велӧдӧм паськӧдан небӧгъяс, лӧсьӧдӧмаӧсь коми терминъяс: шоммӧдан газ – кислород, шома газ – углекислӧй газ, ӧзъян газ – водород да с.в. Лыдди “Коми блогйысь” группаысь важ да выль гижӧдъяс. Со Таня Кирпиченко пуктӧма ассьыс выль кывбурсӧ:

“Менам войвывса мойд, коми кыв,

Кутшӧм дыр тэлань восьлалі чӧла...

Ме и нэм помӧдз тэ дінӧ кела,

Карысь петавлӧм ичӧтик ныв...”

А тӧлысь мысти тӧдмалі лёк выльторсӧ: Таня чорыда висьмис...

2016-ӧд во, кӧч – ӧшым тӧлысьяс. Восьті “математика комиӧн” группасӧ. Йӧз сэтчӧ пырисны, но... найӧ пӧшти ставныс вӧлӧмаӧсь гуманитарийясӧн да математика вунӧдӧмаӧсь. Жугыльтчи, весиг неуна паникуйті, но кыдзкӧ водзӧ нуӧді группаӧс.

Водзӧ тӧдмаси коми литератураӧн: лыдди Альберт Ванеевлысь “Оз овлы гожӧм бӧрын тулыс” да “Ми войвывса пиян” кывбуръяссӧ; Елена Афанасьевалысь “Мырпома дзуяс” мойдсӧ “Куим ю” группаысь (сэсся сійӧ вӧлі лэдзӧма кыдз “Дуда платтьӧа” небӧг); Таня Кирпиченколысь кывбуръяссӧ; Жугыльлысь “Коді мыжа?..” пьесасӧ; Тима Веньлысь некымын кывбур. Найӧ збыль зэв мичаӧсь да сьӧлӧмӧ йиджанаӧсь:

“Тӧлысь-кодзув ӧтарсянь – вылісянь.

Еджговлӧз лым мӧдарсянь – улісянь.

Юрвыв кодзув зэв вылын дзирдалӧ.

Шытӧг ылын, войвылын, чардалӧ...”

(Нёбдінса Виттор “Казьтылан торпыригъяс” гижӧдас висьталіс: Жан Морӧс пӧ шуис тайӧ кывбурсӧ шедеврӧн. Збыль ӧд! А снобъяс, кодъяс оз кӧсйыны коми кыв велӧдны, оз и тӧдны тайӧ мичлун йылысь. Коньӧр йӧз...)

Тайӧ кадӧ “Коми блогйысь” котырыс ёна кыптіс. Пӧшти быд лунӧ мыччысис кутшӧмкӧ выль гижӧд. Нимкодьпырысь найӧс лыдди, бура гижӧмаӧсь да. Кутшӧмсюрӧ гижӧдъясысь жугыльтчи. (Тӧді эськӧ сэки, кутшӧм шог лоас во мысти!) Со Елена Рассыхаева висьталӧ: уна семьяын коми бать-мам сёрнитӧны челядькӧд сӧмын рочӧн, роч батьяс оз лэдзны коми мамъяслы ас челядькӧд сёрнитны комиӧн. Со Ӧньӧ Лав гижӧ “Сьӧд ар” кывбурсӧ (ме сыысь весиг повзи):

“со бара чунь ӧтнам

да некодлы ковтӧм

кӧть йӧз пиын век на

да нэм помла повтӧм...”

Тайӧ ӧд йӧзлӧн веськодьлун вӧсна. Яндзим меным кӧдзыд “прагматикъясысь”, кӧть и гӧгӧрвоа: Коми муын олӧм зэв сьӧкыд. Мый керны, медым коми войтыр садьмис?

Ӧшым тӧлысьнас восьті ас велӧдӧм паськӧдан блогӧс. Гижи водзкыв, пасйи лӧсьӧдӧм терминъяс. Сэсся гижи Дидоналы нӧдӧм йылысь: кутшӧм индӧм кузьтаа кытшалан чукля визь гартӧ медся паськыд эрда мыгӧрсӧ? Вочакыв: тайӧ кытшвизь. (Кытшалан чукля визь – замкнутая кривая, медся паськыд эрда – с наибольшей площадью, кытшвизь – окружность.)

2016-ӧд во колльӧдігӧн тэчи уна план (водзӧ “Социальнӧй компасӧ” гижны комияс йылысь, выль блогйӧс да “математика комиӧн” группаӧс нуӧдны, мича коми литература лыддьыны). Куті лача (мукӧдъяс моз): Таня Кирпиченко вермас ас висьӧмсӧ, дай локтан во лоас шудаджык...